Fl-Atti tal-Inkjesta datata 19 ta' Novembru 2019, rigward skont it- Termini ta’ Referenza ta’ l-Inkjesta Pubblika dwar l-Assassinju ta’ Daphne Caruana Galizia.

Seduta miżmuma llum il-Gimgha 11 ta’ Settembru, 2020.

Louis Grech, iben il-mejtin John u Rita nee’ Caruana, imwieled Hamrun u residenti High Ridge bil-Malti bil-gurament jghid:

Imh. M. Mallia : Sur Grech, tridx nibdew billi taghtina daqsxejn overview tal-hajja politika tieghek? Meta bdejt fil-politika? Ghax il- karriera tieghek bejn wiehed w iehor nafuha. Voldieri x’kont taghmel Chairman ta’ l-Air Malta u x’naf jien. Pero’ fil-politika kif bdejt?

Louis Grech : Bdejt fl-elfejn u erbgha (2004) meta hrigt ghall- Parlament Ewropew. Kont il-kap tad-delegazzjoni Maltija Laburista gewwa l- Parlament Ewropew. Imbaghad fl-elfejn u tlettax (2013) hrigt ghall- politika lokali u sirt – qabel sirt Deputy Leader tal-Partit Laburista. U mbaghad hrigt ghall-elezzjoni u sirt Deputat Prim Ministru.

Imh. M. Mallia : Jigifieri nifhem sew illi kwazi ftit wara li spiccajt mic- Chairmanship ta’ l-Air Malta, dhalt fil-politika.

Louis Grech : Correct.

Imh. M. Mallia : U l-ewwel darba kienet fit-two thousand and four (2004) meta hright ghal MEPs?

Louis Grech : Correct.

Imh. M. Mallia : All right. Ok, x’kien – mela qabel l-elezzjoni tat- thirteen (’13) ghidtli li kont diga Vici Kap, hux hekk?

Louis Grech : Ghax kienet saret elezzjoni ftit qabel.

Imh. M. Mallia : Ftit qabel. X’kien r-rwol tieghek f’dik l-elezzjoni?

Louis Grech : Ftit li xejn – ghax fil-verita’ dhalt bhala Deputat Mexxej fl- ahhar ta’ Dicembru kwazi. Allura ma tantx kien hemm cans – kont ghadni wkoll fil-Parlament Ewropew, allura kelli mmur u nigi lura

minn Brussell, pero’ ovvjamnet imbaghad bdejt naghti l-inputs tieghi fejn kienu necessarji.

Imh. M. Mallia : Sewwa. Wara l-elezzjoni kellek xi Ministeru jew bqajt responsabbli ghall- Partit?

Louis Grech : Le, le kien hemm Deputat Mexxej iehor ghall-affarijiet tal- partit. Le jien imbaghad kelli ministeru tieghi.

Imh. M. Mallia : Li kien?

Louis Grech : Kien Ministeru li kien responsabbli ghal manifest, li jara li t- twettieq tal-manifest isir, kont responsabbli wkoll ghal l-affarijiet Ewrepej, kont responsabbli ghal Presidenza, kont responsabbli flimkien ma Ian Borg ghall- fondi Ewropej u kont ukoll il-Leader of the House. Pero’ minbarra hekk ukoll kont nidhol f’affarijiet li huma macro economic policy, macro social policy.

Imh. J. Said Pullicino : Sur Grech, ahna gejna nominati mill-Gvern biex naraw il-parti amministrattiva tal-kwistjoni. Ma nidhlux allura fil-kwistjoni tal-kriminali jew inkella fil-mod kif qed titmexxa l-investigazzjoni kriminali, pero’ ghandna a specific remit li jindikalna li ahna rridu ninvestigaw jekk kienx hemm jew le failings fl-amministrazzjoni li setghu kkontribwew ghal dan l-assassinju. Issa minn naha taghna ahna, qeghdin nippruvaw nitkixxfu kif kienet tahdem l- amministrazzjoni – ghax kull amministrazzjoni ghandha l-istil taghha, kull amminstrazzjoni ghandha l-mod kif tagixxi u ahna minn naha taghna nifhmu illi ma nistghux nghidu dan tajjeb u dan hazin ghaliex is-sistemi jiddecidihom il-Gvern tal-gurnata u mbaghad tghaddi mill-parlament eccetera. Minn dak li smajna hawn sa llum, ghadna ma rnexxielniex ahna nghidu hares hekk kienet tahdem is-sistema f’certu livell. Allura jien nixtieqiek u nahseb int segwejt x’qed jigri hawn, ftit jew wisq kont qed taf x’qed jigiri and I would like to give you the opportunity illi tghid hares ahna s-sistema taghna kient din u dan kien hemm dan is- surplus, u dawn is-sitwazzjonijiet u jiena sa hawn nista’ nghid. U jekk trid taghmel statement f’dan is-sens qabel naghmlu domandi partikulari, ghax domandi hemm imma ahjar ikollna . . . tal- background minn naha tieghek ghax int l-iktar wiehed vicin il-Prim Ministru kont dak iz-zmien, bir-ragun, kont responsabbli wkoll tal-

governanza. Ghax jiena ftit naf x’kont taghmel jigifieri u allura nifhem li qieghed f’pozizzjoni li taghtina daqsxejn background ta’ dak li gara. Ghaliex mhux kulhadd ikun jaf kollox, pero’ li hadd ma jkun jaf xejn differenti u forsi tista’ tilluminana ftit, taghtina l- background u nghidu ahna minn hawn nistghu nimxu ‘l quddiem. Ghax altrimenti ma nistghux – bhala Bord ahna nippretendu li jekk qeghdin hawn biex naghmlu certu xoghol, minn poggiena l-ewwel haga li ghamel jikkopera u jghid kull ma jaf. Ma ghandix ghalfejn ikolli … minn ufficjali tal-Gvern jien. Nifhimha jigi ufficjal – . . . lil min huwa nvolut, imma min hu mhux involut bl-ebda mod, nippretendi li ghandu jigi hawn u jaghtina l-background kollu. Jiena sa issa dan, almenu personalment ma sibtx daqshekk koperazzjoni, forsi issa inti tista’ taghtina daqsxejn background u ghandek ic-cans taghmel dan l-istatement ilum ghax li tghid inti jista’ jghin ukoll lill-Amminstrazzjoni biex tiggustifika jew taghti – ghax kullhadd jiehu mpressoni hazina ukoll, ftehemna?

Louis Grech : Ma nafx kemm – l-ammont ta’ informazzjoni li tixtieq issaqsu, liema sitwazzjoni specifici, jekk ikun hemm . . .

Imh. J. Said Pullicino : B’mod generali kif kien jahdem il-Gvern? Imh. A. Lofaro : B’mod generali.

Louis Grech : Il-mod generali – inti kellek Prim Ministru u Deputat Prim Ministru u kellek ukoll il-Ministri. Eventwalment id-decizjoni principali kienu jittiehdu bhala principju, bhala outline, bhala overview mill-Kabinett. Kienu jidhlu l-items kollha li huma ta’ certu portata. Naturalment imbaghad wara li jigi deciz fil- Parlament – fil-Kabinett, mbaghad immorru ghand il-Ministeri differenti biex huma jaraw il-process tad-dettal. Dak li jkun miftiehem fil-Kabinett, taqbel jew ma taqbilx, kontx kontra jew kontx favur, once li hadet id-decizjoni ma tibqax iktar decizjoni ndividwali imma ssir decizjoni kollettiva. Once li ssir decizjoni kollettiva again irrespittivament jekk kellekx id-dubji fihom, jekk int kontx taqbel jew le, imma mbaghad ir-responsabbilta ssir kollettiva wkoll ta’ dawk id-decizjonijiet. Dik hija punt li ghalina kien principju generali. Imbaghad ovvjament wiehed ikun jara jekk hux kull Minsiteru qed jaghmel ix-xoghol tieghu b’mod skont

il-manifest li kien ikollna qabel. Jekk imbghad wiehed irid isaqsi jerga jitla’ fil-Kabinet, ikun hemm mistoqsijiet, kien hemm hafna li jixtarru iktar, isaqsu mistoqsijiet, imbaghad ovvjament jekk ir- risposti kienu jkunu sodisfacenti allura kienu jibqghu ghaddejjin. Pero’ ma kien hemm l-ebda responsabbilta mbaghad once li r- responsabbilta kienet tkun li wara li l-process jghaddi minn naha tal-Kabinett u jmur ghand il-Misteri differenti, allura mbaghad dak il-Minstru jkun responsabbli jew wiehed jew jekk ikun hemm iktar minn Minsitru wiehed responsabbli ghal dawk il-Ministeri biex jerfghu r-responsabilta’ taghhom. In gernerali dik kienet tkun il- prassi li ahna hdmina biha.

Imh. M. Mallia : Lil Keith Schembri meta sirt tafu?

Louis Grech : Fl-elezzjoni ta’ l-elfejn u tlettax (2013). Ma kontx nafu qatt qabel.

Imh. M. Mallia : Ma kontx tafu qabel? Louis Grech : Le, ma kontx nafu qabel.

Imh. J. Said Pullicino : Il-parti ta’ kif jimxi l-Kabinett fhimniha . . . Louis Grech : Skuzi?

Imh. J. Said Pullicino : Il-parti ta’ kif jagixxi l-Gvern hija l-prassi normali – kif spjegajtilna inti, illi nifhmu x’inhi ukoll, pero’ hawnhekk irrizultalna illi donnu kien hemm group ta’ nies illi huma barra – bicca minnhom barra mill-Kabinett, illi certu decizjonijiet kienu johduhom huma. Jigifieri din il-famuza idea ta’ kitchen cabinet, jien nifhem kull Gvern ikollu bilfors in a core – in a core, jghid dawna huma n-nies li ha jiddeciedu certu affarijiet, tajjeb, u nifhimha dik. Imma din l-idea li wiehed jista’ jiddeciedi u haddiehor ma jkunx jaf, il-kabinett ma jkunx jaf x’qed jigri, dina vera jew mhux vera? Ghax kellna Ministri . . .

Louis Grech : Jiena skont l-opinjoni tieghi ha nghid.

Imh. J. Said Pullicino : Kellna Ministri qalulna haga w ohrajn ohra u din l- affari ta’ l-idea . . . dina harget qisha.

Imh. A. Lofaro : Ehe kien hemm konflitt.

Louis Grech : Ehe pero’ ma jirrizulta fl-ebda hin li kien hemm kitchen cabinet. Jekk kien hemm kitchen cabinet jien ma kontx naf bih. Jien kont nappartjeni ghal Kabinett wiehed tal-Ministri. Jekk illum

jirrizulta li seta’ kien – l-ewwel haga d-defenizzjoni ta’ kitchen cabinet kienet mod kif nafha jien – hija li inti jkollok numru ta’ nies jekk hux xi ftit Minstri, xi ftit individwi wkoll, eventwalment dawn ir-rwol taghhom kien ikun li huma jiddecidu hafna mill-items tal- Kabinett, mentri fil-verita ma nahsibx li kien il-kaz. Hafna mill- items, il-maggoranza assoluta kienu – pero’ jista jkun kien qed jirreferi llum – ghax dak iz-zmien zgur ma kien jirrizulta li kien hemm kitchen cabinet. Pero’ jista jkun li qed jirreferi li meta thares illum u trid tghidha, bl-informazzjoni li ghandna llum qed niggudikaw dak iz-zmien li hija problematika, mela inti tkun qed tiggudika. Jista’ jkun li kien hemm xi forma ta’ operat, wiehed jista’ jassumi illi – ta’ ndividwi li kienu qed jahdmu lil hinn mill- Gvern jew lil hinn mir-regoli. Sa hemm jista’ jkun. Pero’ li kellek kitchen cabinet – in terms of remit kitchen cabinet suppost li jkun xi ftit jew wisq sigriet jew mhux vizibli daqshekk. Eventwalment l- ghan principali tieghu, dan ilu gej minn zmien Jackson l-Amerika etc, etc. L-ghan principali tieghu kien illi huwa eventwalment jiddomina l-items kollha tal-Kabinett, mentri zgur li dan ma kienx il-kaz. Issa minghajr ma nghid – issa forsi l-Professur Scicluna jidhirlu li kienet mod iehor, forsi mill-esperjenza tieghu jew kif qed jaraha hu. Jien nista’ nghid fi-Minsteru tieghi la qatt – u fuq l- affarijiet li tkellimt fuqhom u kelli wkoll il-presidenza per ezempju, ghax barra dak kelli l-presidenza ta’ l-Unjoni Ewropeja li kont responsabbli taghha, qatt ma ndahalli hadd u lanqas kont ha nhalli lil min jindahalli, ha nkun car.

Imh. J. Said Pullicino : Li qed tghid inti jaghmel sens u hekk ghandu jkun. Jigifieri dan huwa veru illi d-definizzjoni ta’ kitchen cabinet hija dik li qed tghid int suppost, u allura forsi hazin li wiehed jghid hawnhekk li meta rreferew ghal kitchen cabinet kienu qed jirreferu ghal group ta’ Ministri jiddeciedu kollox u daqshekk. Kienu qed jirreferu anke ghal nies barranin li m’humiex fil-politika, negozjanti u x’naf jien.

Imh. A. Lofaro : Ezatt.

Imh. J. Said Pullicino : Li kienu jiddeciedu fuq certi affarijiet u jipprezentawhom bhala lesti l-Ministeri jew anke per ezempju

Scicluna qalilna kien jircievi – kien ihallas minghajr ma jkun jaf – jiena kont nircievi l-ordni biex inhallas u nhallas jigifieri. Evarist Bartolo qalilna hemm min jigi – I mean, l- idea li hemm l-inner core li mhix necessarjament kollha politika – ghax kieku kollha kienet politika kont nifhem, ghax ikun responsabbli mbaghad ghall-agir tieghu. Imma min ikun barra mill-politika il-kontabilita’ tieghu tonqos hux hekk. Issa dan irrid inkun naf jien.

Louis Grech : Dak iz-zmien zgur ma kienx hemm xi haga li tidher li kien hemm zewg (2) forzi separati ufficjalment jew inkella decizjonijiet – xi hadd jordnalek, fil-kaz tieghi zgur ma kienx hemm – ha nkun car. Pero’ jekk kien hemm xi haga li l-Professur Scicluna qed jghid li jghidulu hallas u hallas, jekk sar il-hazin, kullhadd irid iwiegeb ghalih. Pero’ kullhadd irid iwiegeb ghal parti li jkun ghamel hu.

Imh. A. Lofaro : Inti taf xi haga dwaru dan?

Louis Grech : Le, li xi hadd kien imur u jimponi fuq il-Ministru?

Imh. A. Lofaro : Li kien hemm influwenza tal-business men, tan-negozjanti?

Louis Grech : Ha nkunu cari, kwalunkwe, kwalunkwe gvern ikollu nfluwenza . . .

Imh. A. Lofaro : Yes.

Louis Grech : . . . jekk hux Malta, barra minn Malta u l-importanti hija li tkun taf inti li hemm red line li huma ma jaqbzuhx. Issa jekk kien hemm, forsi jirrizulta li kien, hemm allura dan kien hazin u b’mod jew iehor trid isir gustizzja.

Imh. A. Lofaro : Imma inti fi zmien propizju ma kontx taf?

Louis Grech : No, le. Li kien hemm dan il-group ta’ nies – u tkun – ha nkun car forsi jien ukoll mitt opinjoni, mitt percezzjoni ma jsarfux f’uqija wahda ta’ verita jew fatt ghalija.

Imh. A. Lofaro : Jista’ jkun veru, jista’ jkun.

Louis Grech : Issa jista’ jkollok suspetti, jista’ jkollok dubji, jista’ jkollok hafna affarijiet imma m’hemm xejn – u jien personalment irrid nimxi mhux sempliciment ghax seta’ qallu xi hadd li kien hemmhekk – li jien fejn jidhol il-Ministeru tieghi ghall-anqas ma kienx. Issa l-esperjenza tal-Ministru Scicluna forsi kienet differenti.

Imh. M. Mallia : Ghax anke l-Ministru Bartolo wkoll semmiha. Imh. A. Lofaro : Qalilna wkoll.

Louis Grech : Pero’ jekk ma nizbaljax, ikkoregunui daqs xejn, hu semma’ again shadow cabinet jekk ma nizbaljax. Il-funzjoni . . .

Imh. M. Mallia : Mhux shadow, shadow differenti. Ix-shadow differenti. Louis Grech : Secret cabinet semma?

Imh. M. Mallia : Il-kitchen cabinet ukoll issemma. Imh. A. Lofaro : Kind of kitchen cabinet.

Louis Grech : Ma deherlix li semma kitchen cabinet, preo’ milli hadt jien – milli fhimt jien il-Ministru Bartolo kien qed jitkellem xi haga li sar jaf illum fuq dak iz-zmien, mhix xi haga li kien jaf dak iz-zmien.

Imh. M. Mallia : Dak iz-zmien.

Louis Grech : Jien hekk fhimtu. Ghax kieku, ha nkunu cari, konna nafu li ghaddejjin dawk it-tip ta’ affarijiet u ma taghmel xejn fuqhom, allura mbaghad ikollok – jien iktar nahseb li llum mil-fatti li forsi jistghu johrogu jew qed johrogu allura jasal ghal konkluzjonijiet differenti.

Imh. J. Said Pullicino : . . . ghaliex il-Minstru Fearne per ezempju jghid illi ta’ l-isptarijiet – kien Parlamentary Secretary tal-isptarijiet dan dak iz- zmien. Il-Minsitru Fearne li dak iz-zmien kien . . .

Imh. A. Lofaro : Chris Fearne.

Imh. J. Said Pullicino : Chris Fearne tajjeb . . . Louis Grech : Kien Segretarju Parlamentari.

Imh. J. Said Pullicino : . . . dana he is on record illi qal jiena fuq il-Vitals ma naf xejn. I mean . . .

Louis Grech : Pero’ forsi li m’ghamiltx car u nixtieq niccara mhux qed nghid li ma kienx hemm incidenti li setghu affettwaw nurmu ta’ decizjonijiet.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Dan meta jkollok kitchen cabinet jew forma ta’ secret govenment – tkun b’tali mod li mhux sempliciment ha jkollok incident fuq numru ta’ decizjonijiet jew nurmu ta’ progetti, imma ha tkun across.

Imh. J. Said Pullicino : Fair enough u jien dik ghandi xi hadd possibbli u m’hemm xejn bazikament skorrett li jkollu dak it-tip ta’ struttura, tajjeb? Sakemm kullhadd ikun kontabbli, qed tifhem? L-uniku haga li ghandna issa u se niddeciedu issa kif qed tghid inti mill-

fatti li hargu u johrogu llum, nibnu lura biex naraw kif kienet is- sistema.

Louis Grech : U barra minn hekk, imbaghad wiehed jara llum, il-fatti li ha jkollna llum, forsi jkun hemm li ghandu johrog ghandu johrog, li seta’ kien hemm operat, operat ta’ ndividwi li kif ghidt qabel kienu qed jahdmu, juzaw lill-Gvern, pero’ mhux fil-forma li kienet qed tissemma ta’ kitchen cabinet u dawn l-affarijiet kollha – juzaw lill- Gvern, nahseb li jekk kienu ha juzawh kienu ha juzawh f’affarijiet specifici u jimxu lil hemm mir-regoli tal-Gvern.

Imh. J. Said Pullicino : Sa hemmhekk nahseb naqblu. Jigifieri ahna ifhimni, mhux qed nghidu li l-Gvern kollu kien imhawwad jew ghamel . . .

Louis Grech : Naf, naf, naf, napprezza.

Imh. J. Said Pullicino : Ahna qeghdin nghidu hemm incidenti. Il-problema tal-Bord hu illi n-nies involuti – uhud minnhom qeghdin gol-Gvern. Normalment f’kull amministrazzjoni jkun hemm element ta’ korruzzjoni, jkun hemm incidenti, bilfors dan tajjeb? . . . . Il- problema hi li hawnhekk mhux qed nitkellmu minn barra ghal gewwa, qed nitkellmu wkoll minn gewwa u dik hija l-issue taghna, ftehimna? Illi meta l-elementi waslu minn gewwa u bdew jigu identifikati u beda jkun hemm element ta’ sorpriza ta’ x’jista’ jkun qed jigri hekk, ma jidhirx li kien hemm rejazzjoni u l-problema taghna dik hi.

Louis Grech : Hafna drabi wiehed jghid ghaliex forsi wahda mill-affarijiet li ghandi – li ma tistax tidher tidhol f’Ministri ohra zzejjed ghax dawn jirraportaw direttament lill-Prim Ministru. Imbaghad anke hemm il-possibbilta li jekk inti turi nteress zejjed iktar minn it goes beyond, jghidu dan ghandu agenda tieghu jew ghandu l-interessi tieghu, dawk it-tip ta’ affarijiet trid toqghod hafna attent fihom fil- politka.

Imh. M. Mallia : Per ezempju r-rwol ta’ Keith Schembri fil-gvern x’kien? Louis Grech : Kien Chief of Staff tal-Prim Ministru.

Imh. M. Mallia : Kien Chief of Staff all right, imma . . .

Louis Grech : Jigifieri jekk kienx – ghidli ezatt xi trid issaqsi? Imh. A. Lofaro : Kellu nfluwenza?

Imh. M. Mallia : Imma kellu nfluwenza . . .

Louis Grech : Ara, ha nkunu cari. Kwalunkwe Chief of Staff jekk kienx qabel jekk hux Malta jew postijiet ohra ghandhom poter li huwa hafna sproporzjonat ghar-rwol li suppost ghandhom. Jien nemmen li mhux suppost ikollhom dak il-poter.

Imh. A. Lofaro : Li ma ghandux ikun hekk.

Louis Grech : Jigifieri issa dan mhux hu wahdu, rajtha qabel, ilni naraha zmien u rajtha anke f’azjendi, rajtha f’kullimkien. Li kellu – jekk kellux influwenza – iva kellu nfluwenza, kien a powerful figure . . .

Imh. M. Mallia : Personality.

Louis Grech : . . . figure fil-x’jismu.

Imh. A. Lofaro : Imma mhux to such an extent li kienet iddejqek lilek? Louis Grech : Le jiena . . .

Imh. A. Lofaro : Ghax kellna min xehed li kienet too much.

Louis Grech : Jien – hu kien – jien ma kontx nghaddi through him biex nitkellem mal-Prim Ministru ovvjament.

Imh. A. Lofaro : Kellek a direct . . .

Louis Grech : Le, le jiena jekk irrid xi haga, l-ewwel haga kelli ir-remit tieghi ta’ Minsteru li ghal-ewwel kont naghmlu kompletament fejn nista’ – mhux qed nghd li kien perfett imma kont naghmlu. Pero’ iva wkoll li inti ha jkollok kulltant interaction. L-interaction kienet b’mod illi jew ghax igibu mieghu l-Prim Ministru, ghamilna certu ammont ta’ zmien ma tantx konna ningwalawha wisq jigifieri ricenti, imma mhix ghal xi haga specifika – xi haga li fid-dinja tigri, n-natura ma tirrelatax ma haddiehor.

Imh. A. Lofaro : Yes.

Imh. J. Said Pullicino : Qabel nidhlu again fid-dettal kellkom il-politika – tajba jew hazina mhux … taghna … tajba, we did it before two thousand and thirteen (2013) illi l-amministrazzjoni tkun business friendly. Issa dik fiha nfisha hija haga tajba li tkun business friendly u kif ghidt inti kull amministrazzjoni trid bil-fors biex tmexxi affarijiet – tutilizza n-nies u players ghall-ekonomija li jkun hemm fil-pajjiz, jigifieri dika kollox sew. Pero’ x’effett kellha din il-politka? Jigifieri hawn is-sensazzjoni illi it could have gone out of hand. Per ezempju Keith Schembri kien negozjant – I mean to have a businessman in that capacity ta’ CEO – hemm interessi tieghu

partikulari, I mean was that wise? Setghet dik illendjat, issa tghidli wara kullhadd bravu u veru wara kullhadd bravu – pero’ kienet ghaqlija dik id-decizjoni?

Louis Grech : Halli ghax hemm hafna grey areas li qed issemmi Sur President u nipprova kemm jista’ jkun inkun iktar preciz milli I waffle my way and things. Jekk wiehed kienx powerful ghax kien businessman jew le Chief of Staff le – kien hemm Chief of Staff li ma kienux businessmen, kienu affarijiet ohra, allura dejjem jista’ jkollok konflitt. Kif ghidt qabel hija rwol fiha nfisha ha taghtik certu poter. Inti gatekeeper – ftit nies ma kienux iridu jghaddu minn hemm. Li kellek idea ta’ pro business jew pro market, ejja nsejhulu hekk, kwalunkwe Gvern ha jipprova jara li jkollu certu stakeholders tas-socjeta’, kif kont jien stess Sur President, illi jkunu bilfors involuti inkella m’intix ha taghmel sens. Illi fil-principju dawk kollha li kienu jappartjenu ghal business community, jigifieri dik l-organizazzjoni ta’ ufficjali li konna niltaqghu maghhom spiss, naturalment kienu jippuxxjaw l-agenda taghhom, kienu jghamlu milli jistghu, jigifieri anke hafna drabi wiehed ikollu, ghax jien kont involut, jekk huma qed jippuxxjaw fuq numru ta’ affarijiet, ikollna l-unions ukoll li konna naghtu kashom hafna, ha jippuxxjaw fuq in- naha ‘l ohra, allura mbaghad wiehed irid jara kif ha jibbilancja l- andament ta’ bejniethom. Li jien zgur, li kull komunita tal- business ghandha postha – ma rridx ninstema’, pero’ jrid ikun hemm limitu, jrid ikun hemm red line. Ghax mhux sempliciment – jista’ jkollok bhal kullimkien, fi kwalunkwe sistema, ghax nibdew naraw l-affarijiet mhux korretti – li jkollok individwi f-komunita tal- business li jista’, jekk hux Malta, l-Italja, l-Germanja, kullimkien din tezisti. Issa jekk saritx, jekk kienx hemm abbuz dik haga ohra, jigifieri wiehed irid johrog u jara. Imma li ghandha tinqata’ linja u millum il-quddiem forsi anki din l-inkjesta wiehed jibda jara . . .

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : . . . l-limitazzjoni tal-poteri fejn ghandhom ikunu . . . Imh. A. Lofaro : Ezatt.

Louis Grech : . . . ghax dik hija importanti li wiehed ma jistax taht rwol wiehed jaghmel kollox – jigifieri jrid ikun hemm certu affarijiet.

Imh. A. Lofaro : Too much powere concentrated perhaps in one person.

Louis Grech : U din hija xi haga prassi li ilha gejja – jien kont kontriha ghax kont kontra li min specjalment ma jkollux, ma jigix elett ikollu certu ammont, pero’ dik personali jiena. U kont nemmen ukoll li kwalunkwe rwol – tieghi, tal-Prim Ministru, tac-Chief of Staff, tal- Ministri u bil-Kostituzzjoni nispera li jkun hemm ir-riforma, jiena qieghed involut fiha, ghax insejt insemmiha, li jkun hemm allura iggib il-bilanc. Ma tistax ma jkollix poter ghax ghalhekk qieghed, trid tara l-poter, il-problema tieghu kultant hija li jittanta r-reghba u r-reghba tittanta l-korruzzjoni, dik hija jekk ma tkunx taf tuzah sew.

Imh. J. Said Pullicino : Poggejtha sew. Jigifieri naqblu illi l-unions, l- businessmen bilfors ikollhom kuntatt mal-Gvern.

Louis Grech : Ehe.

Imh. J. Said Pullicino : Bilfors. L-issue hija jekk dak il-kuntatt, jekk dak in- negozjant isirux withing the establisment work u jghaddux mill- propper channels, ghax li jigri mbaghad huwa meta jkun hemm dan il-closeness kbira, almenu jekk ikun hemm, bejn negozjant u xi Ministeri tajjeb, il-proponiment ta’ progetti, ikunu too close affarijiet – imbaghad jibdew ixelfu daqsxejn il-proceduri – hawn din hija l-issue kollha mbaghad. Il-kontabilita tajjeb? U t-trasparenza. Ghax imbaghad tispicca. Il-kontabilita, meta ma tezistix. . .

Louis Grech : U governanza l-istess.

Imh. J. Said Pullicino : U l-governanza ghandha l-piz taghha, qed nifthemu. Jigifieri jiena hawnhekk nahseb illi kien hemm – ma nafx forsi tilluminana inti, jekk kienx hemm failures dan it-tip ta’, incidenti jkunu imma failures.

Louis Grech : Meta thares lura, tibda tinduna li kien hemm lakuna, short coming, nuqqasijiet fis-sistema kollha jekk thares lura. Pero’ mhix applikabbli biss ghal l-amministrazzjoni taghna, ha nkun car, bl- ebda mod . . .

Imh. J. Said Pullicino : Le, le, le mhux qed nghid hekk. Jjigifieri dana mhux qed nghiduh tajjeb, u li qed nghidu ahna japplika ghal kullhadd, imbaghad kwistjoni ta’ grad u kwistjoni ta’ effett.

Louis Grech : Il-problema li hemm u wiehed irid jara kif eventwalment irid jindirizzaha, skont l-esperjenza limitata li kelli jien, hija li jekk inti kellek progett – jghaddi bhala principju mill-Kabinett, inti qed tassumi li l-principju kienu precizament jew li kellek fil-manifest jew li temmen tajjeb ghas-socjeta’, sakemm qieghed hemm. Meta jghaddi l-process kollu u jmur ghand il-Ministru trid issib xi haga li jkun hemm over sight iktar milli forsi kien hemm – din hija xi haga li rridu nirrangaw fis-sistema jekk ghandna nirrangaw xi haga, li inti ma thallix, ghax imbaghad impossibbli illi jekk tkun parti mill- Kabinett ha tidhol fid-dettalji, and the devil is in the detail . . .

Imh. A. Lofaro : Ezatt.

Louis Grech : . . . hafna drabi. Inti m’intix ta’ tara l-progett jekk imbaghad xi darba jew ohra tghid: isma hemmhekk ghaliex qed isir hekk, kitbu hekk. Imbaghad jaghtuk ir-rispost sodisfacenti u terga’ tieqaf hemm. Ma tkomplix ghaddej. Jigifieri xi haga inti temmen ukoll li tant il-Ministeru suppost ghandu in built oversight go fih li jekk hemm affarijiet irregolari jew inkella kontaminati ma jsirux. Imma din hija xi haga li wiehed irid jindirizzaha.

Imh. A. Lofaro : Ezatt, jigifieri jridu jissahhu l-Ministeri f’dan ir-rigward . . . . Louis Grech : Skuzi?

Imh. A. Lofaro : Jigifieri kull Ministeru jrid jigi msahhah.

Louis Grech : Mhux imsahhah ghax imsahhah nies hafna drabi ghandek kemm trid. Jigifieri meta inti ha tidhol jekk inti ha taghti definizzjoni, jien kemm ‘il darba tkellimt fuq governanza, kontabilita, f’kull speech kwasi li ghamilt dejjem kont nitkellem fuqhha. Li hija tigi sinonima, li f’kull Ministeru jrid ikun hemm group ta’ nies li huma ha jaghmlu l-oversight necessarju mhux sempliciment, suppost hemm diga, jigifieri dan ghandek . . .

Imh. J. Said Pullicino : Mhux hekk.

Louis Grech : . . . inti ghandek ic-Civil, ghandek nies ohra. Inti qed tassumi li jkollok experts barranin li ghandhom riskju jekk jaghmlu xi haga hazina. Qed nassumi li hemm profesjonisti li jekk qed issir xi haga hazina, pero’ eventwalment ma nahsibx illi hija kwistjoni li meta l- affarijiet ikunu regolari. Inti trid thares lejn dawk l-affarijiet li

jidhru li m’humiex mas-sistema imma qeghdin lil hemm mis- sistema.

Imh. J. Said Pullicino : Jigifieri donnu l-atteggjament tieghek huwa sakemm il-progett jigi approvat fil-principju mill-Kabinett huwa kollettivament responsabbli l-Kabinett . . .

Louis Grech : Kollettivament minhabba . . .

Imh. J. Said Pullicino : . . . meta mbaghad jigi mplimentat mill-Ministeru, mbaghad responsabbli l-Ministru. Dik hija l-pozizzjoni tieghek?

Louis Grech : Il-pozizzjoni tieghi hija dik, jekk ovvjament imbaghad kien hemm iktar minn Ministeru wiehed . . .

Imh. J. Said Pullicino : Ovvjament.

Louis Grech : . . . jigifieri dik hija l-pozizzjoni tieghi u rrid nghid ukoll illi fil- Kabinett kullhadd ikollu x-xoghol. Naghtu kaz jien kelli specjalment bil-Presidenza, bil-manifest, inti jkollok okkupat mhu hazin imma ma tistax tidhol, apparti milli jahsbu li jkollok agenda jew xi haga partikolari lanqas tista’ taghti wisq hin ghal Ministeri ohra.

Imh. M. Mallia : Mela ghidtilna li bhala Deputat Prim Ministru int kont responsabbli mill-implimentazzjoni . . . .

Louis Grech : Mill-implimentazzjoni tal-Manifest.

Imh. M. Mallia : Issa wahda mil-policies tal-Gvern dak iz-zmien fit-two thousand and thirteen (2013) kienet l-bini tal-power station, tal- power station. Kienet cavallo di battaglia ghal Partit Laburista kienet dak iz-zmien – kienet importanti hafna ghal din l-elezzjoni. Ir-rwol tieghek wara ghal meta gejtu ghal l-implimentazzjoni ta’ dan il-progett x’kien? Ghax illum . . .

Louis Grech : Barra dak li ghadda mill-Kabinett qed titkellem fuq xiex preciz?

Imh. M. Mallia : Il-power station. Fuq il-power station – il-bini tal-power station x’input kellek fih dan?

Louis Grech : Assolutament barra dak li nghad fil-Kabinett xejn. Jigifieri ejja ha nibdew minn hawm, jekk kien hemm l-Electorgas li kienet responsabbli ghal bini . . .

Imh. M. Mallia : L-ghazla ta’ l-Electrogas ghaliex … xi haga ohra. Louis Grech : Skuzani – ghandek – nissipsondi?

Imh. M. Mallia : Yes.

Imh. A. Lofaro : Iva, iva.

Louis Grech : Le, la kont involut fl-ghazla, la kont involut fl-evalwazzjoni, la kont involut fl-ebda parti taghha. La kont involut fid- diskussjonijiet, la qatt mal-konsorsju jew ir-rapprezentanti taghjom. Jien bazikament ir-rwol li kelli kienet fil-Kabinett meta kienet qed tigi diskussa ovvjament niddiskutuha. Pero’ kwalunkwe haga li kien hemm fl-Electrogas ma kontx involut fiha. Ma kont involut xejn, barra dak li kien hemm fil-Kabinett. La fl-abbozz tar- request for proposal – le qatt ma hadt.

Imh. J. Said Pullicino : U l-progett tal-power staton beda qabel l-elezzjoni, le?

Louis Grech : Qabel?

Imh. J. Said Pullicino : Qabel l-elezzjoni tat-two thousand and thirteen (2013).

Louis Grech : Le, kellek zewg (2) affarijiet. Kellek il-policy ta’ l-energija li kienet – imbaghad il-kwistjoni min ha jhaddem dik il-parti – meta nigu ghal kwistjoni ta’ l-energija diga konna – jien dhalt tard kif ghidtlek allura jien kont involut li darba smajt prezentazzjoni – kien hemm – u darba ohra konna fil-kampanja . . .

Imh. J. Said Pullicino : Fil-kampanja.

Louis Grech : . . . fil-kampanja stess konna ghamilna fuq il-beneficcji li jkollha politika ta’ energija gdida, jekk hux prezzijiet, jekk hux minn gass ghal heavy fuel oil, jekk inti hux ha tkun iktar efficjenti jekk ha trahhas hafna l-prezzijiet, dawk kienu l-gist ta’ politika, l-macro politics ta’ l-energija. Ghalkemm jien personalment li qbilt meta ovvjament jekk jidhol il-privat dejjem ikollu suppost l-efficjenza jgib hekk, igib hekk u jgib hekk.

Imh. J. Said Pullicino : U minn dak iz-zmien diga kien hemm identifikat illi t- tip ta’ power station illi ghandha ssir – l-idea kienet qabel l- elezzjoni qed nghid jiena, diga kien hemm il-hsieb ta’ kif kellha ssir. Jekk hux publikament, privatament kien hemm din l-idea illi ssir bil-gass etc. Kien hemm indikazzjoni ta’ min se jkunu l-investituri jew le? Jigifieri min ressaq dan il-progett . . .

Louis Grech : Jien ha nitkellem fuqi nnifsi, le. Imh. J. Said Pullicino : Inti ma tafx?

Louis Grech : Le.

Imh. J. Said Pullicino : Ghaliex dan il-progett jidher li kien diga propost lill- amminstrazzjoni ta’ qabel fit-two thousand and thirteen (2013) u kienet giet rifjutata u l-istess nies li kienu ghamluha dak iz-zmien tajjeb u hazin regghu ghamluha . . .

Louis Grech : Sur President la qatt iltqajt ma hadd qabel u lanqas gejt infurmat li kien hemm . . .

Imh. J. Said Pullicino : Li kien hemm. Louis Grech : . . . investituri.

Imh. M. Mallia : Semmejt li saret prezentazzjoni. Min ghamilha kien?

Tiftakar?

Louis Grech : Minghalija Konrad Mizzi kien ghamilha l-prezentazzjoni. Imh. M. Mallia : Konrad Mizzi kien ghamilha?

Louis Grech : Minghalija. Imma jekk niftakar sew ghax nipprova . . .

Imh. M. Mallia : U din il-prezentazzjoni kienet dwar il-progett kollu jew kien hemm xi haga . . .

Louis Grech : Le kull ma kienet l-vantaggi tal-politika Labursta fuq l- energija. Bazikament ma kien hemm xejn li wiehed jista’ jinterpreta mod jew iehor. Kienet x’inhuma l-vantaggi u ghaliex, konna weghdniha fil-manifest ghaliex din ghandha ssarraf ta’ gid ghas-socjeta.

Imh. J. Said Pullicino : Jigifieri jekk insaqsik fuq ir-raba’ sular inti ma taf xejn? Louis Grech : Sorry?

Imh. J. Said Pullicino : Jekk insaqsik fuq ir-raba’ sular – fuq il-famuz raba’ sular inti ma taf xejn?

Louis Grech : Ir-raba’ sular jien dhalt tard allura forsi ma tantx stajt inkun naf jigifieri. Imma jien mort darbtejn. Ma kien hemm xejn li kien strordinarju fis-sens illi – kien hemm qabda nies qed jahdmu voluntiera li kien bhal kwalunkwe partit iehor. Imma jien kelli l- uffccju tieghi ma kellix bzonn immur fir-raba’ sular, tieghi kien fit- tielet sular u ma nahsibx li mort iktar minn darbtejn.

Imh. J. Said Pullicino : Ma kienx sular li jiltaqghu l-politici man-negozjanti sa fejn taf int?

Louis Grech : Ha nitkellem ghalija ghax jien imbaghad ma nkunx nista’ nitkellem fuq hadd. Jiena qatt ma ltqajt, jekk hija biex inwiegbek

direttament – qatt ma ltqajt ma businessmen la waqt il-kampajna u lanqas qabel il-kampajna.

Imh. J. Said Pullicino : Jiena nifhmek ta’ jigifieri u nemmnek jigifieri u issa l- fatt li kullhadd donnu … tieghu eh.

Louis Grech : Le pero’ mhijiex kwistjoni, issa hawnhekk taht gurament u irrid nghid il-verita kif inhossha jien. Il-hsibijiet – jien nemmen haga ohra illi jekk ghandi hsieb jew opinjoni . . .

Imh. J. Said Pullicino : Dak mhux fatt.

Louis Grech : . . . li mhux fatt, nipreferi nzommha ghalija ghax ma ghandix dritt li nesprimiha jekk ma jkollix il-fatti kollha u t-twegibiet kollha li jista’ jkun ghandi f’mohhi nirrispondihom.

Imh. J. Said Pullicino : All right.

Imh. M. Mallia : Waqt il-bini tal-power station – waqt il-bini tal-power station, inti kont b’xi mod involut fiha din jew. . . .

Louis Grech : Xejn ma kontx involut.

Imh. M. Mallia : Xejn. Il-persuna responsabbli min kienet hemm hekk f’dak l-istadju?

Louis Grech : Il-Minnistru ta’ l-Energija. Imh. M. Mallia : Li kien?

Imh. A. Lofaro : Is-sur Mizzi. Louis Grech : Is-sur Mizzi Imh. M. Mallia : Is-sur Mizzi.

Imh. J. Said Pullicino : Li allura jfisser il-Kabinet, mhux inti issa, l-Kabinett kollu ghar-rigward tal-power station approvah fil-principju imma l- mod kif gie attwat imbaghad ma dahalx fiha?

Imh. M. Mallia : F’idejh.

Louis Grech : Le ma dhalniex fiha. Imh. A. Lofaro : Fid-dettalji ma dhaltux.

Louis Grech : Kien ikollok, kien ikollok, halli nkunu cari ‘l ghaliex il-kelma lanqas nigi mis interpretat -kull tant kienu jidhlu affarijiet, naghtu kaz fuq il-garanzija . . .

Imh. J. Said Pullicino : Kont se nsemmijielek. Imh. A. Lofaro : Ehe l-garanzija.

Louis Grech : . . . jigifieri kienu jidhlu. Imbaghad jekk tara, anke jekk ikollok concerns tieghek jew le wiehed jiddeciedi u l-Kabinett isir responsabbli.

Imh. M. Mallia : Tiftakarha din id-diskussjoni fuq il-garanzija fil-Kabinett?

Louis Grech : Ilha ftit, thallinix niftakar fuq il-garanzija. Niftakar li jien personalment jien urejt concerns imma jigifieri dik hija. Urejt concerns ghax ghal kemm barra minn Malta hija iktar komuni li taghtija meta jkollok bzonn bhal l-energija u affarijiet essenzjali ohra, wiehed ikun irid jiehu s-safegourds kollha li jkollha din it-tip ta’ garanzija. Li naf li ghalkemm kien hemm concerns hadd ma ghamel redline li qImh. A. Lofaro : din m’ghandiex issir, ghax kieku kien hemm red line jien l-ewwel wiehed u ohrajn, hafna ohrajn kienu jghidlu le din ma ssirx, pero’ kien hemm forma ta’ concerns. Pero’ kien hemm ukoll, ha nkunu cari illi din kienet bridging . . .

Imh. A. Lofaro : Tal-bridge loan.

Louis Grech : . . . bridging guarantee. Bridging guarantee. Eventwalment sakemm tghaddi mill-agreement tas-supply li kellha tmur ghand Brussell, ghand il-Kummissjoni, imbaghad kif jghaddi dak l- agreement allura mbaghad il-garanzija taqa’. Wiehed kellu concerns, wiehed assuma wkoll li jekk qatt ikun hemm problema fil-garanzija jkun hemm certu safeguards li jkunu qed jiehdu hsiebha . . .

Imh. J. Said Pullicino : . . . is-sur Camilleri li ma kienx favur taghha imma spjegahom sewwa s-sur Camilleri, li ha l-mizuri possibbli biex ikun jista’ jissalvagwardja.

Louis Grech : Naf, kien hemm mizuri li ttiehdu, salvagwardja kien hemm. Pero’ mbaghad, ha nerga nirrepeti, hadd, li hadd li naf jien m’ghamel red line, concerns kien hemm, red lines differenti.

Imh. J. Said Pullicino : U nifhem li kieku din il-garanzija ma saritx, kien ikun hemm konsegwenzi serji, konsegwenzi serji hafna.

Louis Grech : Kbira, problematika kienet tkun.

Imh. J. Said Pullicino : Pero’ inti ma tifhimx allura, minn barra hekk jidher, illi dan il-progett kien progett illi jiggarantixxi kwazi kollox il- kumpanija u l-vantaggi, ghaliex hemm il-guarantee tas-supply. Donnu jidher illi . . .

Imh. A. Lofaro : Tailor made, kienet qisha tailor made. Imh. J. Said Pullicino : . . . ma nafx forsi … ta’ din.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Ghalhekk, jekk hija, jien nippreferi nimxi fuq il-fatti kemm jista’ jkun Sur President.

Imh. A. Lofaro : Imma mill-fatti illi rajt, rajt illi kienet tailor made? Louis Grech : Il-fatti li rajt illum qed tghid?

Imh. A. Lofaro : Iva li rajt issa, li gejt a konjezzjoni taghhom issa.

Louis Grech : Jidher li hemm affarijiet li hemm bzonn wiehed jixtarhom hafna iktar.

Imh. A. Lofaro : Hekk hu.

Imh. J. Said Pullicino : Ghax ma tistax tarmi . . . Louis Grech : Le, lanqas xejn.

Imh. J. Said Pullicino : . . . u iehor generali, la fuq din, la fuq il-Vitals. I mean dawn huma rapporti oggettivi.

Louis Grech : Le, anzi, anzi. Sur President, anzi mhux talli wiehed m’ghandux jarmihom, talli wiehed ghandu jixtarrhom.

Imh. M. Mallia : Yorgen Fenech per ezempj, Yorgen Fenech illi nafu l- involviment tieghu fl-Electrogas x’kien, inti sirt tafha lil din il- persuna int? Kont tafu qabel? Kont taf illi kien qieghed jibbiddja ghal l-Electrogas u kif hadha?

Louis Grech : All right ha nibda ghax saqsejtni xi tliet (3) mistoqsijiet. Imh. A. Lofaro : Ehe kif tafu forsi?

Louis Grech : Ha nibda l-ewwel wahda. Jien lis-sur Yorgen Fenech jekk niftakar sew darba ltqajt mieghu f’ghomri kollu. Kien gie ma xi hadd iehor investitur Ingliz fuq affarijiet li ghandhom x’jaqsmu mal-Belt Valletta. M’ghandha x’taqsam xejn ma l-Electrogas u dak kien l-uniku darba li jien kelli kuntatt mas-sur Yorgen Fenech. Dik l- uniku darba. Meta mbaghad hargu l-affarijiet ovvjament sirt naf li kien wiehed mid-Diretturi – kienet ovvja. Wara li hareg kollox, wara l-process kollu, qabel le ma kellix idea.

Imh. M. Mallia : Ma kontx tafu. Louis Grech : Le.

Imh. M. Mallia : Il-porcess tal-Vitals, ta’ l-isptarijiet, ghandek xi haga ohra, all right?

Imh. J. Said Pullicino : L-Electrogas – il-garanzija hija daqsxejn, hawn min jghid jigifieri, ma nafux ahna, hawn min jghid li l-issue tal-garanzija setghet kienet movent illi wassal ghal l-assassinju, fis-sens illi kienet qed tippercipita l-affarijiet u allura mbaghad wiehed iddecieda. Smajna wkoll li kien hemm parir illi jipprova to bypass Parliament, din inti qatt smajtha?

Imh. A. Lofaro : Parir ta’ l-Avukat Generali. Louis Grech : Le.

Imh. J. Said Pullicino : To bypass Parliament tkun iktar facli? Louis Grech : Le.

Imh. J. Said Pullicino : Issa again il-parir forsi jkun genwin, imma meta jinstema’ hekk I mean ma jinstemghax sabih to bypass Parliament.

Louis Grech : Li naf issa, le ma kont naf xejn dak iz-zmien. Imh. A. Lofaro : Issa li taf imma . . .

Louis Grech : Imma din nahseb ha tkun opinjoni li ma nixtieqx nidhol . . .

Imh. J. Said Pullicino : Imma hija fatt illi dawn ic-cirkostanzi jigibulek dubji serji mbaghad fuq is-sahha taghha li kellhom l-investituri, allura jista’ jkollna nvestitur qed imexxi u mhux il-Gvern qed imexxi.

Louis Grech : Jien naraha hekk. jJkk il-garanzija, meta kellha ssir jekk kien hemm xi red light – il-garanzija fiha nfisha, ha nkunu cari, l-mod kif tuza l-affarijiet fid-dinja, fiha nfisha l-garanzija jekk xi hadd jghidli jekk kumpanija ezempju kbira li ghandha bzonn u taghti garanzija sakemm everything is above board u r-regoli qed jigu segwiti ma fiha xejn hazin. Tista tkun kontra bhala principju.

Imh. J. Said Pullicino : U naturalment tista’ tkun bilfors ghamilha ghax inti ma tistax thalli . . .

Louis Grech : Iva, jien jista’ jkolli, naghti kaz jien nghid li per ezempju l- ilma qatt m’ghandu jigi tal-privat, jien personalment.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Hemm min qed jghid, anke fl-Unjoni Ewropeja l-ilma huwa – ghax kullhadd jghid li meta tmur ghal-privat, dik kienet l-argument dejjem li sar li l-privat jaghmel l-affarijiet iktar efficenti, iktar orhos, ma jkollokx monopolju. Allura jekk ikun monopolju tal- Gvern dan ha jispicca mhux talli ma jgibx vantaggi imma jgib biss zvantaggi. Il-fatt illi ma haditiex l-Enemalta dak iz-zmien kienet in

dier states, la kellha l-experties, la kellha l-flus, lanqas kellha xejn biex tehodha, allura mhux il-principju li inti taghti garanzija. Jekk fil-kwistjoni kollha, fil-process kollu, jekk kien ivvizzjat ma nafx, jekk kienx kontaminat wiehed irid jara, jekk ha jirrizulta illi kien hemm abbuz bil-garanzija jew il-garanzija kienet, allura wiehed irid iwiegeb ghal ghemilu kull min ghamel xi haga. Pero’ opinjonijiet kemm jista’ jkun ma nixtieqx naghmel.

Imh. A. Lofaro : Imma ghal fatt illi din il-kumpanija kellha bzonnha din il- garanzija m’huwiex ta’ concern? It wasn’t financially sound mid- dehra.

Louis Grech : Imma meta giet, le, le . . . Imh. A. Lofaro : Was it?

Louis Grech : . . . ghax inkella meta giet quddiem il-Kabinett inti kien ikollok kontra fil-principju jekk ghadux tinghata dik it-tip ta’ garanzija bir-riskji taghha. Dik kienet l-iktar, jista’ jkun hemm min kien favur, jista’ jkun hemm min kontra.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Meta gew bl-argumenti, eventwalment anki tal-finanzi, huma qalu li ghalkemm wiehed irid joqghod attent imma tista’ ssir. U jekk inti trid li progetti kbar bhal dan jekk niftakar sew jigifieri bl- argument generali qed nitkellem, ghax dan issa ilu snin, jekk niftakar sew kienu qalu: isma din wiehed irid joqghod attent, imma garanzija mhix xi haga abnormali li ssir.

Imh. A. Lofaro : All right. Mhux hekk saqsejtek. Louis Grech : Ma nafx x’saqsejtni.

Imh. A. Lofaro : Ghidtlek mid-dehra din il-kumpanija ma tantx kellha rizorsi, fondi ghax kieku ma kienx ikollha bzonn il-garanzija?

Louis Grech : Le dik ha nghidlek . . .

Imh. A. Lofaro : Dik wehidha mhix ta’ preokkupazzjoni? Ma tinkwetakx? It- doesn’t sound your alarm bells?

Louis Grech : Dak iz-zmien jigifieri qed tghid? Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : U zgur li – mhux alarm bells, imma zgur li inti ssaqsi. Jekk inti tara l-ammont li huwa nvolut, suppost li kien involut qed tghid li kellhom riskju taghhom, ma niftakarx jekk hux ghoxrin fil-mija

jew – insejt. Imma minghalija xi ghoxrin, jew hamsa u ghoxrin fil- mija jew hmistax, ma nafx. Kellhom riskju taghhom li tghid allura dawn kienu qed ipoggu xi haga fuq il-mejda. Pero’ mhix kwistjoni jekk inti tghorkok ghajnek jew le ghax jekk kellna xi hadd jghidilna garanzija taghtux bhala Gvern, specjalment kieku xi Ministeru qalilna tpogguhiex ghax din hija – pero’ ssir.

Imh. A. Lofaro : Il-fatt imma li kellha dawn id-diffikultajiet kollha finanzjarji.

Louis Grech : Ma konniex – sa dak iz-zmien ghal inqas ma konniex nafu li kellha diffikultajiet finanzjarji.

Imh. A. Lofaro : Allura ghalfejn kellha bzonn il-garanzija?

Louis Grech : Kienet tghid – dak iz-zmien anyway, ma l-agreement tas- supply konna qed nistennew l-Unjoni Ewropeja.

Imh. A. Lofaro : Iva, naf, naf.

Louis Grech : Allura dak suppost li kien process iktar malajr, allura wiehed jista’ jghid, ma nafx kemm hu veru jew le . . .

Imh. A. Lofaro : Ma nafx lanqas.

Louis Grech : . . . jew validu jew le, tghid dik kienet kwistjoni veru ta’ a couple of months, ghax inkella wiehed biex johrog dak il-kapital kollu necessarju mmedjetament kien ikun kbir wisq.

Imh. M. Mallia : Voldieri, ghax ahna nafu wkoll issa illi kien hemm zmien, kien hemm zmien, dak iz-zmien, voldieri ftit qabel ma ntalbet il- garanzija illi l-kumpanija was in default – il-kumpanija was in default u teknikament tfisser dinil-kumpanija kienet bankrupt . . .

Imh. A. Lofaro : Jiena dik li tinkwetani. Fuq dik qed insaqsik, fuq dan il-punt.

Louis Grech : F’Settembru ta’ l-elfejn u sbatax (2017) ma kontx Ministru dak iz-zmien jiena.

Imh. A. Lofaro : Ma nfurmawkx?

Louis Grech : Lili? Le jien jigifieri qrajt. Imh. A. Lofaro : Inti kont advisor pero’.

Louis Grech : Kont advisor imma ma kontx advisor ghal dawk l-affarijiet. Imh. A. Lofaro : Ma kontx advisor fuq dawk, no?

Louis Grech : Le lanqas xejn. Imh. A. Lofaro : I see.

Louis Grech : Imma li qed nghidlek jien ovvjament li wiehed ikun jarha – jekk kont nattendi l-Kabinett kienu jsaqsuni l-opinjoni tieghi kont nghid li wiehed irid joqghod attent ghax din . . .

mm. Ma kontx Ministru ghidtli inti dakinhar.

Imh. A. Lofaro : Le kien advisor mhux fuq dawn l-affarijiet. Louis Grech : Jien spiccjat f’Gunju ta’ l-elfejn u sbatax (2017). Imh. A. Lofaro : Ma l-elezzjoni le prattikament.

Louis Grech : Ehe ma hrigtx ghall-elezzjoni.

Imh. A. Lofaro : Pero’ you were retained as an advisor. Louis Grech : As an advisor.

Imh. A. Lofaro : Anke taht il-Prim Ministru prezenti jidhirli. Louis Grech : Hekk hu.

Imh. A. Lofaro : U advisor fuq l-istess . . . Louis Grech : Le kelli numru ta’ oggetti. Imh. A. Lofaro : Per ezempju fil-prezent.

Louis Grech : Fil-prezent kien bhal qabel li nkompli nara – ara l- maggoranza kemm ilni advisor . . .

Imh. A. Lofaro : Ehe l-manifest nimmagina.

Louis Grech : . . . il-manifest, kont ghaddej bhala special envoy fuq affarijiet Ewropej . . .

Imh. A. Lofaro : Minhabba l-expertiece tieghek hux hekk.

Louis Grech : . . . minhabba li multi-financial framework l-iktar, li issa solvejniha.

Imh. A. Lofaro : Ok.

Louis Grech : Minhabba other EU affairs u anke minhabba l-budget Ewropew, ghax jien kont ghamilt il-budget ta’ l-Unjoni Ewropeja.

Imh. A. Lofaro : Ezatt, ghalhekk semmejtlek l-esperjenza tiehek.

Louis Grech : . . . kont special envoy imbaghad fejn kelli niehu hsieb il- fondi, li nkun kordinatur tal-fondi socjali, biex naraw il-progetti mal-Gvern. Kelli wkoll – jien kont nifforma parti, ma semmejtx meta kont Deputat Prim Ministru kien hemm task force li ahna konna nifformolaw il-budget. Jigifieri kien hemm numru ta’ nies li kienu jippreparaw il-budget imbaghad ovvjament kienu jaghtu l- inputs taghhom fuq il-budget u dawk baqghu parti rwol tieghi principali, l-manifest u bqajt nassisti wkoll fejn ikun hemm macro

economic policies, macro social policies specjalment fejn jidhol housing, fejn jidhol minimum wage u dawn l-affarijiet kollha hemm hekk kelli . . .

Imh. A. Lofaro : U bqajt – did you retain these areas issa? Bhala advisor jigifieri?

Louis Grech : Sa issa ehe. Imh. A. Lofaro : Ok.

Imh. J. Said Pullicino : Nippruvaw nghalqu l-Electrogas. … tal-garanzija minn barra, minn barra, ttiehdet l-impressjoni li l-poter jew l- influwenza tan-negozjanti fuq id-decizjonijiet kienet kbira hafna. Jigifieri l-garanzija giet ippuxxjata hafna minn negozjant – tant hu hekk illi meta nghatat din il-garanzija hemm irregistrat illi kien hemm party kbir tajjeb, biex jiccelebraw il-fatt li l-garanzija nghatat. Issa tghidli mhux kullhadd jista’ jaghmel party imma ma taghtix impressjoni tajba illi wiehed ikun f’cirkostanzi bhal dawn jiccelebra xi haga li generalment hija responsabilta’ tan-negozjant iktar minn tal-Gvern. Il-Gvern ghamel tajjeb illi taha, ma nindahlux fiha dik, imma ghal hawnhekk li qed nippruvaw naraw x’inhuma l- intricci, l-intricci ma humiex – ma jidhrux sbieh. I mean li jkollok inti il-Prim Ministru, ma nafx kontx prezenti inti wkoll, imma apparentament kien hemm diversi nies mistiedna ghal dan il- party. Fair enough, kullhadd ghandu dritt jaghmel party imma nerga’ nghid, minn barra ma jidhirx tajjeb ili jkun hemm din il- qrubija, qrubija bejn il-politiku u n-negozjant.

Louis Grech : Appati mill-party ghax forsi dik hija – jien qed nghid kwalunkwe livell, mhux kwistjoni ta’ party biss.

Imh. J. Said Pullicino : Le l-party huwa l-ezempju.

Louis Grech : Imma huwa ezempju – ma nafx jien l-opinjoni tieghi ha nghidlek.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Il-party jista’ jkun sintomu. Jien kieku nkun jien jekk hemm xi haga li saret kif qed tghid int Sur President, li setghet businessman individwali jew iktar minn wiehed, setghu nfluwenzaw biex gabu l-garanzija b’dak il-mod, allura jekk saret hekk sar hazin u again jekk sar hazin xi hadd irid iwiegeb.

Imh. J. Said Pullicino : Tinsiex illum qeghdin nitkellmu by hindsight. Louis Grech : By hindsight.

Imh. A. Lofaro : Mhux hekk.

Imh. J. Said Pullicino : Mhux fuq il-party, fuq dak illi kien mistenni jirrikavaw

– jekk hu veru jew le ma nafux – minn din l-operazzjoni kollha dawn in-negozjanti u fors anke xi Ministru. Jigifieri din l-issue kollha ghax imbaghad nidhlu minn hemmhekk fis-17 Black.

Imh. A. Lofaro : Ezatt, hemmhekk se nidhlu fis-17 Black.

Imh. J. Said Pullicino : Hemmhekk huma l-issues taghna kbar.

Louis Grech : Pero’ jekk johorgu l-fatti allura mbaghad inkun nista’ nitkellem iktar milli naghmel . . .

Imh. J. Said Pullicino : Ghal certi fatti m’ahniex il-boghod eee.

Imh. M. Mallia : Meta harget l-istorja tal-Panama Papers, inti kont ghadek Deputat Prim Ministru.

Louis Grech : Ehe.

Imh. M. Mallia : U kont kont ghadek Deputat meta gew ippublikati parti mir- rapporti ta’ l-FIAU dwar Keith Schembri u Konrad Mizzi.

Louis Grech : Parti mill-kumitat?

Imh. M. Mallia : Le kont ghadek Deputat. Louis Grech : Eh Deputat.

Imh. A. Lofaro : Deputat.

Imh. M. Mallia : Deputat. X’kienet ir-rejazzjoni tieghek dak iz-zmien, tiftakar?

Louis Grech : Ehe niftakar, fuq Panama niftakar. Ir-rejazzjoni tieghi kienet wahda li s-sitwazzjoni kienet inaccettabli.

Imh. A. Lofaro : Mhux hekk.

Louis Grech : Jien il-pozizzjoni tieghi kienet cara dak iz-zmien. Tkellimt fil- Parlament incidentalment meta kien hemm fuq il-kwistjoni ta’ vote of confidence fuq il-Gvern jew le fejn jien kont ghidt illi Panama is not yesterdays busness, azzjoni trid tittiehed u li din trid tittiehed u li din ghandha riperkussjonijiet qawwijja, kont ghidtu fil-Parlament. Meta kienet ghal kwistjoni x’kienet l-opinjoni tieghi, jiena l-opinjoni tieghi lill-Prim Ministru kienet li l-pozizzjoni kemm ta’ Keith u kemm ta’ Konrad ma kienietx tenibbli.

Iddiskutejtha aktar minn darba, ddiskutejtha darbtejn, tliet darbiet li dik kienet il-pozizzjoni tieghi.

Imh. A. Lofaro : Pero’ qalilkom one by one hux hekk? Louis Grech : Sorry?

Imh. A. Lofaro : Kien baghat ghalikom one . . . Louis Grech : Le, le, le, jien . . .

Imh. A. Lofaro : I see inti kellek pozizzjoni differenti.

Louis Grech : Le apparti forsi l-pozizzjoni li x’ha jibghat one by one, imma f’dak is-sens li jien kellimtu wkoll. Mhix kwistjoni jekk bghattx ghalija.

Imh. A. Lofaro : Tghajtu l-parir tieghek.

Louis Grech : Tghajtu ehe x’nahseb jien. Imma mbaghad anqas tghid tal- one by one kont mort naghmel operazzjoni, ntervent gewwa l- Belgju li kien ghal certu zmien, allura sar il-one by one, jekk niftakar sew sar meta jien kont ghadni . . .

Imh. A. Lofaro : Imma inti kont diga ghidtielu l-opinjoni tieghek. Louis Grech : Le kont ghidtielu l-opinjoni tieghi.

Imh. A. Lofaro : Kont ghidtielu.

Imh. M. Mallia : Meta ttiehed il-vot ta’ fiducja f’Konrad Mizzi, mill-Parlament inti kont prezenti ghal dak il-vot?

Louis Grech : Le.

Imh. M. Mallia : Ma kontx. Louis Grech : Le.

Imh. J. Said Pullicino : Ghaliex din ukoll daqsxejn interessanti. Jigifieri jitilghu l-Ministri li jghidu li ma kienux jaqblu u li jghidu li ccensuraw x’ghamel il-Minsitru Mizzi, pero’ mbaghad hadd minnhom ma wasal biex qal daqshekk u xejn iktar. Jigifieri dina responsalbi kollettivament issa hi ghax fil-Kabinett. Kif jista’ jiggustifika wiehed haga bhal din? Jiena ghalija, ma nafx issa forsi jiena daqsxejn niavie jew dawk xejn m’iniex tad-dinja wisq, imma haga bhal din fid-dinja kollha ghamlet terremot. I mean li mbaghad tara li f’pajjizna ma jigri xejn, ma jigri xejn tista’ tghidli imma lil Konrad Mizzi nehhejnieh.

Imh. A. Lofaro : Mhux mall-ewwel hux.

Imh. J. Said Pullicino : Imma dik it is a political decision tirrifletti biss il- politika, bhala Gvern ma sar xejn. Dana xxiftja minn Ministeru ghal iehor. Keith Schembri li huwa suppost il-persuna, tajjeb, dana . . .

Imh. A. Lofaro : Nothing changed. Louis Grech : . . . dan impjegat . . . Imh. A. Lofaro : Nothing changed.

Imh. J. Said Pullicino : . . . mhux gustifikazzjoni hemm – x’rimedju ttiehed fil- konfront tieghu x’azzjoni ttiehdet, l-ispjega tieghu giet accettata b’daqshekk? Ghaliex id-domanda hi – li kieku ttiehdu certi decizjonijiet dak iz-zmien, kieku l-affarijiet ma kienux jiggravaw tant ghax imbghad eskalat l-istorja. Il-Panama Papers kienet il- vejjikolu, il-mod kif wiehed jista’ jaghmel in-negozju, whatever. Imma mbaghad jibdew gejjin il-progetti u r-rabta bejniethom. Jigifieri allura tigi bilfors id-domanda kieku ttiehdet azzjoni kieku gara dak li gara? Jigi l-Kummissarju jghidli ghax jiena ghamilna li stajna, ghaliex tlabna barra, I mean hekk suppost jimxu l- istituzzjonijiet u l-pajjiz? U l-Kabinett sitwazzjoni bhal din me kellux jienu l-konjezzjoni tal-fatt, tac-cirkostanza tant gravi jiddiskutiha kollegjalment u jiddeciedi? Iva din hazina, dan ghandu jmur, dan imur hekk. Jibghat ghal Kummissarju – ghax ghandu dritt jibghat ghall-Kummissarju l-Prim Ministru jghidlu: hares hawnhekk din x’se taghmel inti, rrid inkun naf. Imbaghad ghamel inti, imma rrid inkun naf x’se jsir. Dan gara dan ix-xoghol? Ghax imma nispiccaw li dina gara l-incident imbaghad inhallu l-affarijiet, imbaghad naraw, imbaghad naraw. U ghandna l-prova dak iz- zmien li tliet (3) ijiem wara l-elezzjoni ghamlu l-istruttura. Ghalina almenu minn barra tidher gravi, issa ma nafx.

Louis Grech : Panama zgur li kienet set back ghall-amministrazzjoni kienet setback fis-sens li tant konna ilna ghaddejjin – skont jien, konna ghamilna hafna mill-programm elettorali taghna . . .

Imh. J. Said Pullicino : Hija hasra, hija hasra.

Louis Grech : . . . ghamilna tant beneficcji socjali, kemm affarijiet drittijiet civili, l-ekonomija kif spintjat, il-finanzi – dawk kollha kienu xi haga, r-riformi li ghamilna, kollha kienu xi haga li kienu fihom certu

toqol, certu piz. Imbaghad tigi Panama u tigi derailed completely .

. .

Imh. A. Lofaro : Hekk hu.

Louis Grech : . . . minn issue ta’ dak it-tip allura kienet sfort- u ghidtu wkol fid-diskors tieghi, mhux qed nghid xi haga li m’ghidtux qabel, li Panama wara t-tajjeb li deherli jien li ghamilna, jigifieri bhala Gvern Laburista u kien hemm hafna tajjeb. U wiehed, nixtieq nghid m’ghandux ikollu l-partijiet hziena ghandhom jiddifinixxu lilhom, pero’ partjiet tajbin ukoll ghandhom jiddifinixxu ghax ma tistax sempliciment wiehed jara x’jiddifinixxi tkun parti li hija mhux posittiva. Allura ehe kienet set back kbira ghalina bhala Gvern.

Imh. J. Said Pullicino : Jigifieri inti l-oppositon is illi – u naqbel mieghek ta’ jien, illi l-Gvern ghamel hafna affarijiet tajbin, pero’ kien hemm imbaghad individwi . . .

Imh. A. Lofaro : Which derailed.

Imh. J. Said Pullicino : . . . illi ghamlu pregudizzju kbir lill-istess amministrazzjoni u lil pajjiz, dik hija l-pozizzjoni?

Louis Grech : Dak kien hemm set back enormi bl-att ta’ Panama. Min kien invlut f’Panama ghalina ghamel setback enormi, jien kemm Konrad u Keith Schembri . . .

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : . . . Konrad Mizzi u Keith Schembri they deraied jigifieri. U biex inkun car ukoll jien kont kellimt lil Konrad Mizzi direttament ukoll. Ghidltu l-opinjoni tieghi. Hu baqa’ jghid li ghamel affarijiet li etikament ma kienux korretti, imma m’ghamilx l-ebda wrong doing propja. Pero’ jien xorta kont ghidtlu l-parir dak iz-zmien mhux mort biss, ghidltu : kieku nkun jien nitlaq.

Imh. A. Lofaro : Imma ma segwihx il-parir tieghek.

Imh. J. Said Pullicino : Jigifieri inti ara taqbilx maghna li kieku ttiehdet decizjoni attiva dak iz-zmien minn affarijiet jigu . . .

Louis Grech : Meta thares b’lura mbaghad jigifieri hija ovvja li anke inti tibda tara meta jkun hemm l-argumenti dak il-hin u ghaliex u x’jista’ jsir u x’ma jista’x isir kienet hafna iktar konfuzjonarja milli . .

.

Imh. J. Said Pullicino : Deher illum.

Louis Grech : . . . kien hemm certu element qawwi fiha nfisha – kellha effett. Imbaghad malli tarah llum allura tibda tara l-affarijiet differenti.

Imh. A. Lofaro : Imma inti mill-ewwel dehrelek li kellu jitlaq hux veru? Louis Grech : Dik kienet x’deherli jien.

Imh. A. Lofaro : Inti hekk deherlek.

Louis Grech : Naturalment dak kien il-parir tieghi. Imbaghad il-parir tieghi jekk jittiehed jew le . . .

Imh. J. Said Pullicino : Pero’ halli nifhem jiena dan li qed tghid. Pero’ jigifieri meta harget l-istorja u fil-Kabinett bilfors tkellimtu ghax xi hadd gie hawnhekk u qal ahna ma ghidna xejn Kabinett fuq is-suggett. Ma jistax ikun group ta’ nies tajjeb, li qed jigverna pajjiz haga bhal dik ma jkunx tkellimha. Issa jekk kienetx fuq l-agenda jew le ma nafx, imma jiena ma tinzillix li ma tkellimna xejn, tajjeb, ghax jekk hu hekk hazin ftehimna? Imma nassumu illi wiehed tkellem xi haga. I mean kien hemm l-istorja kien hemm kumpaniji ohra msemmijin. Allura wiehed ma jsaqsix x’qed jigri, min huma dawn li qed jiddistabilixxu, qed taghmel distabilization tal-pajjiz, jek hemm Egrant, jekk hemm Macbridge, dwn hadd ma jistaqsi min huma dawn in-nies? Saret din il-mistoqsija?

Louis Grech : Jien nahseb li iktar milli fil-Kabinett, dan il-kaz fuq Panama jekk niftakar sew, kienet iktar diskuzza fil-group parlamentari ghax inti eventwalment mhux in-nies tal-Kabinett biss imma l-group parlamentari kollu. Dak iz-zmien ma kienx hemm Macbridge jew ma nafx x’jisimha.

Imh. J. Said Pullicino : Kien hemm Egrant biss hekk hu, ghandek ragun.

Egrant biss ghax tlieta (3) kienu.

Louis Grech : Ma nahsibx li Egrant kienet harget dakinhar tal-Panama. Imh. J. Said Pullicino : Jista’ jkun ukoll.

Imh. A. Lofaro : Le, harget wara, ghadnu ragun. Imh. J. Said Pullicino : All right, ghandek ragun inti. Louis Grech : Gahx minghalija harget wara.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Allura ma stajniex noqghodu nitkellmu fuq Macbridge, fuq Egrant u fuq dawn l-affarijiet kollha. Pero’ ovvjament meta kien

hemm il-group parlamentari kullhadd, mhux kullhadd, pero’ kien hemm min ta l-pozizzjoni tieghu.

Imh. M. Mallia : With hindsight illum meta taf illi dawn il-kumpaniji twaqqfu propju ftit granet wara r-rebha elettorali tat- thirteen (’13), xi thoss? X’inhija r-rejazzjoni tieghek? Ghax inti dak iz-zmien forsi ma kontx ghadek tafu, imma llum taf dawn il-kumpaniji nfethu ftit granet wara dik ir-rebha. Vodieri dawn gew ippjanati qabel.

Louis Grech : Ikollok numru ta’ rejazzjonijiet, ma tkunx wahdek ha nkun car, meta jkollok – jekk inti tkun taf anke x-xoghol li ghamel il- Gvern spicca derailed minhabba Panama jew minhabba xi affarijiet ohra, dak kollu li kien hemm nies ta’ buona fede li kien hemm hafna, hafna nies ta’ buona fede . . .

Imh. A. Lofaro : Ma ghandix dubbju.

Louis Grech : . . . illi biex isir il-gid kif narawh ahna jigifieri ghalinqas. Allura mbaghad ikollok numru ta’ emozzjonijiet, numru ta’ sentimenti, ovvjament l-ebda wiehed minnhom ma kien pozittiv, jekk hux jigi ezesperat, jekk hux ta’ rabja, jekk hux ta’ hekk, ikollok numru ta’ affarijiet kif thossok. Thossok li jekk l-allegazzjonijiet li seta’ kien hemm u jirrizultaw, ghax niddejjaq nghid sempliciment x’nahseb u ma nahsibx – jekk jirrizultaw kull min ghamel hazin irid iwiegeb. Il-gurstizzja trid issir.

Imh. M. Mallia : Lil Brian Tonna qatt kellimtu fuqhom dawn? Louis Grech : No, qatt.

Mm; Eh?

Louis Grech : Qatt.

Imh. J. Said Pullicino : X’kienet il-pozizzjoni tieghu? Il-pozizzjoni tieghu mal- Gvern?

Louis Grech : Jiena lil Brian Tonna kont nafu ghax kont nafu qabel bhala accountant. Ma nafx il-pozizzjoni tieghu – lanqas ix-xoghol tieghu x’kien jaghmel mal-Gvern.

Imh. J. Said Pullicino : X’kien jaghmel xoghol mal-Gvern?

Louis Grech : Ma nafx. Imma mbaghad jek inti tibda tohrog, jekk inti tibda tisma rumors u hekk, kien leak, jew anke milli qed johorgu issa kien hemm certa informazzjoni li kien jaghmel xi tip ta’ xoghol ghal Ministeri.

Imh. J. Said Pullicino : Ghax jidher li kien involut in every single major project li kien hawn, b’xi mod jew iehor.

Louis Grech : F’tieghi, fil-Ministeru tieghi ma kienx. Imh. J. Said Pullicino : Ok. Kollox sew.

Imh. A. Lofaro : Pero’ inti kellek xi negozju hux mas-sur Tonna?

Louis Grech : Le mhux kelli negozju mas-sur Tonna le. Halli nkunu . . . Imh. A. Lofaro : Skuzani, ma nafx. Qed insaqsik, jidhirli li kien hemm xi haga. Louis Grech : Le, li kien hemm . . .

Imh. A. Lofaro : Xi kumpanija minghalija.

Louis Grech : Ehe harget li kien hemm. Hu kien ma bniedem iehor jiehu hsieb il-finanzi, l-amministrazzjoni ta’ kumpanija li kellna mat-tfal.

Imh. A. Lofaro : Tal-catering jigifieri hux?

Louis Grech : Ehe, jidhirlek tajjeb. Tal-catering. Illi hu kellu funzjoni ma haddiehor li jkun Direttur ghax la jien ma ridt inkun id-Direttur u lanqas it-tfal. Il-funzjoni tieghu kienet specifika ghall- professjoni tieghu. Ghax qabel kelli accountants ohrajn, ovvjament kienu kbar, allura qalli : ahjar tmur ma xi hadd izghar.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Louis Grech : Dak iz-zmien. Imbaghad dahal Brian Tonna u Brian Tonna kellu funzjoni li, mbaghad relazzjoni mbaghad ma ghadux direttur.

Imh. A. Lofaro : U ma nahsiebx li saqsejtu fuq it-twaqqif tal-kumpaniji ta’ Konrad Mizzi u Keith Schembri?

Louis Grech : Il-mistoqsija li staqsieni s-Sur President. Imh. A. Lofaro : Jiddispjacini imma ghidli int.

Louis Grech : Le ma staqsejtux. Imh. A. Lofaro : Ma staqstejtux.

Louis Grech : La hassejtni komdu nsaqsih u lanqas hu ma hassu li ghandu jghidli.

Imh. A. Lofaro : Ok.

Imh. J. Said Pullicino : Jigifieri allura skont l-istruttura kif tifimha inti, n- nuqqas ta’ azzjoni minn naha tal-pulizija u r-responsabilta’ se mai tal-Ministru ta’ l-Intern u tal-Gustizzja hux hekk.

Louis Grech : Iva.

Imh. J. Said Pullicino : Ma tkunx responsabilta’ tal-Kabinett? Louis Grech : Le.

Imh. J. Said Pullicino : Il-problema hi li jekk haga bhal din iddistabilizzat il- pajjiz u ppregudikat is-settur finanzjarju kollu, nahseb ghadhom ihossu sa llum l-effett taghha, nahseb jiena ma kienx jinteressa lil Gvern illi jara ghaliex ma kienetx qed tittiehed azzjoni? Ghax li tolqtok din hija n-nuqqas ta’ azzjoni bazikament – ghal Panama qed nghd issa.

Louis Grech : Xi azzjoni ttiehdet ha nkun car – li ghamilt jien per ezempju wara Panama. Jien kif ghidt qabel sur President kont kemm ‘il darba nitkellem fuq kwistjoni ta’ governanza u kontabilita’. Imbaghad barra li jiena kont qed nesigi li jkun hemm eventwalment hareg whistle blower, preskrizzjoni. Jien kont ghaddejt ukoll legizlazzjoni fuq l-awtonomija tal-Parlament li jkun hemm separation of powers. Jien flimkien ma l-oppozizzjoni konna mbaghad ghaddejna, jien kienet il-briga tieghi li li nghaddi fuq legizlazzjoni ta’ standards in public life. Kont issuggerejt ukoll illi dak l-ispeech li ghamilt minghalija f’April ta’ l- elfejn u sittax (2016), nahseb dik kienet id-data, illi ghandu jkun hemm kumitat li jaghmel skrutinju fuq il-hatriet. Ghandu jkun hemm ukoll EU wide, registru ghal dawk il-kumpaniji kollha li jkunu black listed fuq il- korruzzjoni u anke ghandu jkun hemm – issuggerejt ukoll registru ultimate financial beneficiary ghal dawk li jkollhom assits. Jigifieri dik kont issuggirejta wkoll u kont issuggirejt ukoll imbaghad wara, illi l-kuntratti kollha ma jistax ma jkunx hemm kuntratt li ma jkunx fil-public domain.

Imh. J. Said Pullicino : Minn dakinhar ‘il quddiem almenu dak li huma ligijiet u strutturi qed isiru affarijiet, jigifieri daka granted tajjeb? Il- problema x’gara sa dak iz-zmien. Jigifieri mhux qed nghid li ma ma kienx effett benefiku din it-tragedja, imma daka wara. Daka wara. U tolqtok ukoll ir-rejazzjoni mondjali tista tghid illi hawnhekk ma ttiehdux passi adekwati, dik ghalija jiena. Dik ha tolqotni.

Imh. M. Mallia : Lilna qed rrizultalna li inti kellek relazzjoni professjonali ma’ Brian Tonna tmur lura hafna snin.

Louis Grech : Ehe kienet lura meta . . .

Imh. A. Lofaro : Mill-elfejn u tnejn (2002) irrizultalna.

Louis Grech : Tpogga mhux minn naha tieghi, mill-elfejn u tlieta (2003) nahseb.

Imh. A. Lofaro : Mill- elfejn u tnejn (2002) irrizultalna fil-fatt.

Louis Grech : Ma nafx jekk minn fejn irrizulta mill- elfejn u tnejn (2002). Imh. M. Mallia : Kont inti li ntroducejtu lil Joseph Muscat?

Louis Grech : Le.

Imh. M. Mallia : Lil Brian Tonna? Louis Grech : Le.

Imh. M. Mallia : Eee? Louis Grech : Le. Le.

Imh. M. Mallia : Le, ma kontx int?

Louis Grech : Le. Nerga’ nghidlek le jigifieri.

Imh. J. Said Pullicino : Imma sa fejn kont invuolut inti hadd minnhom m’ghamel a clean press – dana kollox baqa’. . .

Louis Grech : Le mieghi, issa xi raguni jew ma nafx ghaliex, pero’ ma kien hemm xejn ta’ clean . . .

Imh. J. Said Pullicino : Hadd ma’ . . .

Louis Grech : Le – ejja npogguha hekk, la hadd ivvolontirja li jghidli u lanqas, ghax nassumi jew karattru differenti jew inkella kont nirrejagixxi b’mod differenti, imma le hadd ma qalli xejn u diga konna kwazi r-relazzjoni bhala accountant proper. Kienet miz- zewg nahiet ta’ jigifieri, kienet bdiet tmajna.

Imh. J. Said Pullicino : Ghax ahna qalulna li ghandu, hawn min jghid li kellu ufficcju Kastilja, min jghid li ma kellux.

Louis Grech : Ma nafx, veru ma nafx jekk kellux ufficcju jew le. Imh. A. Lofaro : Kellu xi desk qal, irrizulta li kellu xi . . .

Imh. J. Said Pullicino : Issa ahna ma jinteressaniex ta’ fejn kien, imma jekk kien involut f’kull progett . . .

Imh. A. Lofaro : Tirrizulta dik.

Imh. J. Said Pullicino : . . . daka jirrizulta. Issa again, jigi hawn u jispjega l- agir tieghu ta’ -xejn . . .

Imh. A. Lofaro : Ezatt, ezatt.

Imh. M. Mallia : Lil Chen Cheng . . . Louis Grech : Lil min?

Imh. M. Mallia : Chen Cheng – ic-Ciniz illi kien involut fin-negozjati ta’ xiri ta’ l-Enemalta, dak qatt iltqajt mieghu?

Louis Grech : Nahseb li, ha npoggiha f’perspettiva taghha. Imh. M. Mallia :d Ma jimpurtax.

Louis Grech : Ghax ma niftakarx jekk iltqajtx. Jien kont ghamilt meta morna c-Cina l-ewwel darba mal-Vici Prim Ministru Ciniz, ahna konna ghamilna MOU, Memorandum of Understanding – numru ta’ affarijiet li c-Cina u ahna nistghu naghmlu trade maghhom.

Imh. J. Said Pullicino : Qabel l-elezzjoni hux hekk? Louis Grech : Le, le, le.

Imh. J. Said Pullicino : Wara?

Louis Grech : Wara l-elezzjoni, wara l-elezzjoni qed nitkellem. Konna ghamilna vista delegazzjoni. Jiena ghalhekk ghidtlek bhala Vici Prim Ministru, jien kont Vici Prim Ministru ghamilna – u kienet tkopri numru, l-kultura, l-isports, il-business, kwalunkwe forma kienet. Dik kienet xi haga generali. Imbaghad kien prezenti l-Prim Ministru Ciniz u anke il-Prim Ministru Malti. Imbaghad meta niftakar kienu gew in-negozjati u jekk iltqajt mieghu, ltqajt mieghu meta sar il-prezentazzjoni finali u sar l-iffirmar. Il-bqija ma kellix ghalfejn niltaqa’ mieghu, ma niftakrx li ltqajt mieghu.

Imh. M. Mallia : Kont taf pero’ li qed isiru negozjati ghax-xiri ta’ l-Enemalta minn din il-kumpanija Ciniza?

Louis Grech : Nahseb li – ma niftakarx preciz imma nahseb li telght fil- Kabinett.

Imh. M. Mallia : Kienet telghet fil-Kabinett din. Louis Grech : Nahseb li kienet telghet.

Imh. A. Lofaro : Shanghai Electric Power. mm. Ix-Shanghai Electric.

Louis Grech : Nahseb li kien sar MOU zgur – jigifieri jekk sar MOU sa fejn naf jien dan l-MOU kien pubbliku, kien ixxandar fil-gazzetti kollha u nassumi wkoll li ghadda mill-Kabinett, kwazi cert li ghadda mill- Kabinett.

Imh. J. Said Pullicino : Kurzita’, ghax jiena qatt ma kont fil-kabinett. Jiena qatt ma kont fil-kabinett.

Louis Grech : Kont kabinett differenti imma.

Imh. J. Said Pullicino : Tahdmu b’agenda fissa jew inkella kullhadd jista’ jgib .

. .

Louis Grech : Le, le, le. Inti ghandek l-agenda tintbghat qabel, min ghandu jaghmel memorandum jaghmilha, jigifieri ma jistax imbaghad jaghmila, hafna drabi – imbaghad ghandek any other matter, dik l-any other matter mbaghad hija . . .

Imh. J. Said Pullicino : Ghal kumitati ohra.

Louis Grech : Ghal kumitati, dik imbaghad x’ittella x’ittella dik hija . . .

Imh. J. Said Pullicino : Allura jien nifhem illi huwa eskluz illi l-Panama Papers b’xi mod jew iehor kien f’xi zmien fuq l-agenda jew inkella tqajjem bhala any other matter minn ghand xi Ministru.

Louis Grech : Nahseb li tqajmet kif ghidtlek qabel il-Panama Papers. Nahseb li tqajmet fi group parlamentari. Cert li tqajmet fi group Parlamentari, ghax ovvjament fil-kabinett huwa limitat, ghandek il- Ministri kollha, mentri jaghmel sens, hija haga li tinvolvi kull min huwa wkoll … mhux sempliciment group selettiv . . .

Imh. J. Said Pullicino : Jien nifhem . . . tal-group parlamentari u nifhem ukoll li allura d-decizjoni politika mbaghad li jitnehha minn Deputat Kap etc, imma stramba li fil-kabinett haga bhal din imbaghad ma tissemmiex.

Louis Grech : Ma nahsibx li ma ssemmietx. M’inhiex qed niftakar jekk issemmietx b’liema mod. Naf zgur imma li ssemmiet b’mod ta’ diskussjoni li kienet fil-Parlamentary Group. Issa jekk tqajmux f’other matters imma fil-Parlamentary Group qamet. U d-decizjoni ta’ dak it-tip mhux se tehodha sempliciment il-Kabinett – se tehodha group ikbar.

Imh. M. Mallia : Fuq il-Wind Farm tal-Montenegro kont involut f’ xi haga?

Louis Grech : Qabel ma saret fil-gazzetta lanqas kont naf bil-Wind Farm ta’ Montenegro, le. Ma nahsibx, apparti li ma kienetx xi haga li titla’ fi-Kabinett ghax kienet xi haga ta’ l-Enemalta jew ma nafx min, pero’ ma kontx involut le r-risposta tieghi.

Imh. J. Said Pullicino : Allura donnu qed tikkonvincina li dan li gara, hemm diversi ncidenti, vera jew mhux vera irridu naraw, sehhew ghaliex kien hemm min abbuza. Ghaliex dan Chen Cheng li semmiet is- Sinjura Imhalfa, daka ssemma f’xi kickback u mhux kickback. I

mean allura jidher li kullhadd tajjeb, seta’ kien qieghed jara x’jista’ u issa allura llum qeghdin igawdu l-frott tax-xoghol taghhom – allura kif tahdem din? Le, le ha nifhem, irrid nipprova nifhem jien. Ghaleix . . .

Louis Grech : Le imma f’dak il-kuntest mhux wahdek ha tipprova tifhem, anke jien ha nipprova nifhem f’dak il-kuntest.

Imh. J. Said Pullicino : Qed niftiemhu.

Louis Grech : Jigifieri jekk illum ha johorgu affarijiet u ghidtlek mhux dejjem ikun hemm, jien stess gie li nghaddaw affarijiet jew rumors li . . .

Imh. J. Said Pullicino : Anke fuqhek . . .

Louis Grech : . . . jigifieri kien hemm li jien kont hekk u kienu assolutament ingusti u mhux veritiera. Pero’ mbaghad la dhalt fil- politika xi ftit jew wisq ha jkollok l-gust u l-ingust ikollok taccettah dik hja wahda – l-uniku haga mbaghad li kont iddecidejt li ma nohrogx barra li kont ghidt li ma ridtx, ma kellix ghatx ghas-siggu parlamentari, ma kellix xi – barra hekk kont ghidt li rrid naghmel term wiehed u mhux iktar mill-bidu nett. Imbaghad tibda tinduna wkoll li l-politika barra s-sabih kollu li ghandha, ghandha tant affarijiet li huma koroh, imma jekk jigu fuqek l-ghazla kienet tieghek, imma jekk jigu fuq it-tfal tieghek jew ihosshom, l-ghazla ma kientx taghhom u dik tiddecidilek ukoll li tohrog mill-politika.

Imh. J. Said Pullicino : U bhala fatt, bhala fatt, ghax issa ahna li qed tghid int veru, l-opinjonijiet u I mean … kemm trid, il-politika parti mill- hajja. Pero’ issa qeghdin nippruvaw nitkellmu ahna bhala fatti, jigifieri fatti fis-sens dak li qed johrog tajjeb illi jidher li huma fatt jew li assodat u daka jindikalna li kien hemm fil-fatt element ta’ verita’ li qed nitkellmu fuqu. Allura llum wiehed irid jara daqsxejn

. . .

Louis Grech : Procis. Meta johorgu l-fatti mbaghad ghandha ssir il- gustizzja necessarja.

Imh. J. Said Pullicino : Imma sa dan it-tant il-hsara saret eee u ma kienetx hsara limitata. Qed nerga nghid jiena minn naha taghna nifhmu li kien hemm incident wiehed, Ministru zbalja, impjegat zbalja whatever, isolviha u daqshekk. Imma din mhix kwistjoni ta – din

kwistjoni ta’ stil – stil tal-Gvern u donnu kollox jindika illi kullhadd jaghmel l-amministrazzjoni tieghu imma mbaghad ghal l-affarijiet importanti dak halli f’idejna nirrangaw ahna. U bicciet minnhom irrangawhom . . .

Louis Grech : Ma nahsibx li . . .

Imh. J. Said Pullicino : Issa mhux qed nghid, forsi assessment hazin ta’, jien impression from outside qed nghid.

Louis Grech : Ma nahsibx li huwa preciz. Jigifieri inti kellek – jekk wiehed irid jikkalkola l-manifest kien fih tmien mitt (800), disa’ mitt (900) proposta differenti – hafna minnhom ma kienux imbaghad niddeciedu ahna. Jigifieri jekk ikollok ammont zghir jew kif ha johrog ammont zghir ta’ affarijiet – li zbalji jkunu zbalji, pero’ kif ghidt jien, jekk kien hemm operat, mhix kwistjoni ta’ xi haga li l- kabinett kien qed jaccetta jew inkella kien qed jillegittimizza ghax hija xi haga li kienet hazina dak iz-zmien. Jigifieri jekk kien hemm nies illi kienu b’mod jew iehor, kif ghidt qabel, li setghu ndividwi, li l-operat taghhom kien ta’ vantagg u jekk jirrizulta mill- allegazzjonijiet li hemm illum naraw, irridu naraw, allura mbaghad isir gudizzju. Imma ma kienetx ir-regola din.

Imh. J. Said Pullicino : Le, le, le.

Louis Grech : Ghax forsi fhimtek . . .

Imh. J. Said Pullicino : No, no mhix ir-regola u t-tajjeb kif qed tghid int it- tajjeb mhux michud. It-tajjeb qieghed hemm u l-buona fede will, kulltant taghmel l-affarijiet in buona fede u jigu hazin.

Louis Grech : Jekk ha tghidli, jekk with hindsight inhares lura, nahseb li kullhadd meta jhares lura jibda jkollu, ikun car f’mohhu, jkun distakk mill-affarijiet, ma tkunx qieghed hemm dak il-hin. Il-mohh jilghab loghba differenti dak iz-zmien u llum.

Imh. J. Said Pullicino : Il-problema ahna li qeghdin hawn narawha li qed tirrizultalna xibka f’certu livell li inti bhala Ministru tal-Kabinett ma kont taf biha xejn tajjeb?? Imma din ix-xibka tikkontrolla kwazi kollox u meta l-affarijiet jaslu f’certu mument, meta jaslu f’certu punt imbaghad donnhom jieqfu u mhix kwistjoni ta’ Ministri issa biss. Il-kontroll kien – issa dan il-kontroll ahna ovvjament ma kienx generat mill-Kabinett ghax kieku I mean, imma dan il-kontroll ta’

key persons, key figures in key places, tajjeb, u tifhimni malajr inti, dika hemm qieghda, tirrizulta minn hawn jigifieri issa, ftehimna? U ma nistax neskludiha ghax hemm qieghda u tmur fl-istituzzjonijiet kollha mportanti tajjeb? Kollha mportanti. Jigifieri din xi hadd kien qed jimmanuvraha. U mien kien qed jimmanuvraha, ma nafx ghadni s’issa.

Louis Grech : Forsi l-istruttura wkoll fil-Ministeru tieghi, f’dawk l-affarijiet li kont responsabbli jien ma kien hemm xejn minn dan kollu, xejn.

Imh. J. Said Pullicino : Naf.

Louis Grech : Jigifieri jekk hija l-Presidenza li jien kont responsabbli ghaliha ma kien hemm xejn minn dan kollu, jekk kienet il-manifest, jekk kienx il-leader of the House zgur li le ma jinteressa lil hadd ghax dak huwa xoghol legizlattiv tal-Parlament. Jigifieri f’kull fejn kelli x’naqsam jien ma kienx hemm dak it-tip ta’ affarijiet – forsi Ministeri ohra kien hemm dak it-tip ta’ nfluwenza.

Imh. J. Said Pullicino : Min iddecieda illi jressaq mozzjoni ta’ fiducja f’Konrad Mizzi fil-Parlament? Il-Kabinett?

Louis Grech : Ma nafx ta’. Nghidlek bis-serjeta, nipprova niftakar. Nahseb dak huwa l-group Parlamentari li eventwalment jiddecidiha xi haga hekk, imma ghadni m’inhiex, irrid niccekkjaha. Nahseb il-group Parlamentari mhux il-Kabinett xi haga bhal dik.

Imh. J. Said Pullicino : Ghax dik decizjoni mportanti hu. Mela inti ghandek allura group Parlamentari illi jiccensura lil Ministru talli ghamel xi haga li timmerita li jigi mnehhi minn . . .

Louis Grech : M’inhiex qed nghid l-group Parlamentari – halli ma nifthimx hazin -kollha ghaddew xi mozzjoni li ghamel hazin.

Imh. J. Said Pullicino : Le, le, le ovjament.

Louis Grech : Kien hemm min jahseb mod u kien hemm min jahseb mod iehor.

Imh. J. Said Pullicino : Min ressaq il-mozzjoni jigifieri, min iddecieda? Il- Leader of the House ma jiddecidix hu ha nressaq mozzjoni biex nikkonferma fiducja f’Ministru – jigifieri din iddecidiha xi hadd, jew il-Prim Ministru, jew il-Kabinett jew l-group Parlamentari.

Louis Grech : Nahseb, nahseb li l-group Parlamentari.

Imh. J. Said Pullicino : U allura ma taghmilx sens li l-group Parlamentari jnehhik minn hemm u jhallik Ministru. Issa all right, mhux Ministru ta’ l-energija imma hemm bqajna. U nerga nghid ghal Keith Schembri kien direttament involut u llum jirrizultalna din l-istorja u mhux fil-Panama Papers biss, dan hemm kien u hemm baqa’ sa l- ahhar sekonda. L-ebda sanzjoni tajjeb, ta’ xejn. Politika ma jistax ikollu ghax mhux politiku u ebda sanzjoni ohra. F’post iehor kienu jissospeduh ha ninvestigaw, tajjeb. Dik ghalina s’issa ma taghmilx sens.

Imh. A. Lofaro : Sur Grech il-fatt illi l-Ministru Konrad Mizzi gie minghajr Portafol, Ministru minghajr Portafol fl-Ufficcju tal-Prim Ministru, imma mbaghad kien inkarigat xorta wahda mill-progetti, ma kienetx ta’ preokkupazzjoni, ghax f’dak l-istadju kontu tafu bil- Panama etc, etc?

Louis Grech : Ir-remits tal-Ministeri . . .

Imh. A. Lofaro : Naf li l-Prim Ministru jiddeciedi. Imma ma hassejtx li forsi kelek taghtih parir?

Louis Grech : Jista’ jkun li jkun hemm diversi opinjonijiet li jghidu jew ma jghidux, kien hemm min jghid le. Jista’ jkun kien hemm opinjonijiet li jghidu isma, imma eventwalment id-decizjoni hi tal- Prim Ministru.

Imh. A. Lofaro : Imma hadd ma kien jaghtih parir?

Louis Grech : Jista’ jkun – jien nahseb li kien hemm min jaghti parir kontra jew favur, imma d-decizjoni . . .

Imh. A. Lofaro : Inti f’din il-kwistjoni ma ndhaltx?

Louis Grech : Fil-fatt kont qieghed Brussel dak iz-zmien.

Imh. A. Lofaro : Imma lanqas b’e mail jew telefonata jew Skype jien naf.

Louis Grech : Jista’ jkun imma ma nahsibx li hija – jigifieri d-decizjoni finali fuq li portflio tal-Ministri hija tal-Prim Ministru. Issa jekk kienx hemm nies li setghu taw parir mod. Imbaghad int anke jekk taghti parir tara jekk giex accettat jew le.

Imh. A. Lofaro : U xi haga f’dak l-istadju mhux ser nghidu with hindsight ghax diga kien awarness.

Louis Grech : M’ghidtlekx iva with hindsight jien.

Imh. A. Lofaro : Le, le qed nghidha jien mhux inti. U fir-rigward ta’ Keith Schembri dak ma kienx ir-remit tal-Prim Minsitru illi jiddeciedi x’jaghtih u x’ma jaghtihx – imma l-fatt hu li ma nbidel xejn, hemm baqa’ bl-istess poteri, kollox. Imbaghad nisimghu ghax he bore some kind of responsability. Fil-kaz tas-sur Schembri zgur li ma kien hemm l-ebda responsabilta’. Jekk hemm tghidilna please?

Louis Grech : L-ebda responsabilta x’jigifieri?

Imh. A. Lofaro : Wara r-revelatons li hargu li l-Panama Papers u dak kollu li gara u Konrad Mizzi ma baqax Deputy Leader, gie minghar Portafol allavolja kien in charge mill-progetti. Pero’ fil-kaz ta’ Keith Schembri ma gara xejn hux?

Louis Grech : Il-pozizzjoni tieghi ghidtielek x’kienet l-opinjoni tieghi, jigifieri ghidtielk fuq Panama, diga kienet, jigifieri diga spjegajtielek.

Imh. A. Lofaro : Ok. Jiddispjacini imma d-domandi irridu naghmluhom ahna. Louis Grech : Le, le nifhem perfettament.

Imh. M. Mallia : Qabel ma nibdew bid-domandi minn naha taghkom ha naghmlu hames (5) minuti break halli tistrih ftit.

Xhieda sospiza.

Tkompli x-xhieda ta’ Louis Grech.

Imh. M. Mallia : . . . . ftit fuq il-Vitals. X’taf fuqha din inti? Kont involut l- ewwel nett fiha din?

Louis Grech : Le.

Imh. M. Mallia : Meta tghidli le?

Louis Grech : Meta nghidlek le jigifieri mhux involut fil-process taghha. Imh. M. Mallia : Fil-process taghha.

Louis Grech : Le ma kontx, jigifieri din kienet telghet il-Kabinett. Imh. M. Mallia : Telghet fil-Kabinett.

Louis Grech : U l-istess ikollek il-principju generali x’taghmel pero’ mbaghad id-dettal u l-process kien tal-Ministeru.

Imh. M. Mallia : Kien tal-Ministeru u ma kont involut f’xejn?

Louis Grech : F’xejn. Bhala negozjati, bhala tahditiet, bhala hekk, le xejn. Imh. M. Mallia : Dr. Azzopardi, ghandek xi domandi x’taghmillu?

Imh. A. Lofaro : Forsi mbaghad nkomplu ahna wkoll ta’, forsi jekk ghandek xi domandi?

Dr. J. Azzopardi : Yes, yes, yes, Imh. A. Lofaro : Ok.

Dr. J. Azzopardi : Ara sur Grech, qabel xejn grazzi tat-twegibiet illi fornejt lil Bord dalghodu li wassluni biex naghmel ftit domandi halli nifhmu aktar certa affarijiet illi zgur inti kont privi. Mela bhala timeline inti assument il-kariga ta’ Deputy Leader tal-Partit Laburista, ikkoregini, end two thousand and twelve (2012)?

Louis Grech : Thirteen (’13).

Dr. J. Azzopardi : Januery thirteen (’13)?

Louis Grech : December thirteen (’13), December twelve (’12) imbaghad .

. .

Dr. J. Azzopardi : December twelve (’12) qabel ma bdiet il-kampanja. Louis Grech : Le xi gimghatejn.

Dr. J. Azzopardi : Gimghatejn qabel. L-elezzjoni kienet March two thousand and thirteen (2013) bejn wiehed w iehor tliet (3) xhur qabel presso o poco assumejt il-kariga ta’ Deputy Leader, naqblu?

Louis Grech : Naqblu.

Dr. J. Azzopardi : Issa, il-predecessur tieghek kien Dr. Farrugia, xehed hawn hekk, nafu x-xiedha tieghu u dak illi qal – Dr. Muscat dak iz-zmien allura kien il-Kap tal-Partit, Kap ta’ l-Oppozizzjoni – lilek kien tak raguni ghala talab ghar-rizenja jew it-tnehhija, call it what you may, ta’ Dr. Farrugia?

Louis Grech : Ma nafx kemm hi relevanti, pero’ nista’ nirrispondiha. Dr. J. Azzopardi : . . . relevanti yes.

Louis Grech : Ehe, jien kont qieghed ghadni Brussel dak iz-zmien u mbaghad kien cempilli Dr. Muscat u qalli : nista’ nkellmek ftit, tigi Malta. Ghidltu : le ma nistax, ghax kont ghaddej b’consultation meeting fuq il-legizlazzjoni tieghi u mort xi jumejn wara. Imbaghad

qalli li jixtieqni nohrog – li nkun Deputat Mexxej. Jiena ghidtlu – hsibtu qed jiccajta, jien hsibtu mort Malta biex naghmel il- kampanja finalment, nghin fil-kampanja imma qalli : le qed nghidlek bis-serjeta jigifieri u jien ghall-ewwel, jien kont reluctant li nigi Malta ghal ragunijiet il-politika ta hemm u ta hawn differenti kompletament. Imbaghad kont tlaqt. Imbaghad rega’ cempilli u cempluli qabda senior level tal-Labour Party u kienu qaluli isma. Imbaghad rajt certu focus, rajt certu affarijiet, imbaghad rega sejjalhi Dr. Muscat imbaghad jiena accettajt. Pero’ r-ragunijiet ghala. Meta jien ghidtlu – Anglu – qalli le diga wasalna fi ftehim. Qalli li we are going to separate ways. Imbaghad ovvjament meta mbaghad tkellem Dr. Farrugia mbaghad qal li qal.

Dr. J. Azzopardi : Dr. Farrugia ma qallekx jekk tnehhiex jew jekk fehemx li tnehha ghaliex naqas b’xi mod x’imkien?

Louis Grech : Nahseb li kienet – jien le, ma qaluli xejn minhabba hafna nuqqasijiet, le.

Dr. J. Azzopardi : Meta inti assumejt ir-riedni ta’ Deputat Mexxej tal-Partit, Keith Schembri kien involut f’energy working group fi hdan il- Partit, naqblu?

Louis Grech : Hekk smajt.

Dr. J. Azzopardi : Issa, qabel ma inti assumejt il-kariga ta’ Deputy Leader, kont MEP, ma kontx eremita, ma kontx emigrat, kont parti mill- istruttura tal-Partit anke jekk id-doveri tieghek kienu gewwa Brussel – kont infurmat through the normal channels li jkun hemm f’Partit bil-hidma ta’ Keith Schembri fl-energy working group?

Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : No. Jigifieri meta thabbar minn Dr. Muscat pubblikament illi s-sur Schembri kien ic-Chairman ta’ l-energy working group fi hdan

. . .

Louis Grech : Dak iz-zmien ma kellix . . .

Dr. J. Azzopardi : Which was two thousand and eight (2008). Jigifieri, appuntu le, le, qed inkun lejali mieghek. Mela sakemm inti kont Deputy Leader sur Grech interaction mas-sur Schembri ma kellekx?

Louis Grech : Le xejn.

Dr. J. Azzopardi : Is-sur Schembri ma kellmekx fuq dak illi hadem fuq il-qasam ta’ l-energija pri- . . .

Louis Grech : Ha nkunu cari. Jien jigifieri sa l-elfejn u tlettax (2013) ma kontx naf lil Keith Schembri, jigifieri ma satax kellimni.

Dr. J. Azzopardi : Ok.

Louis Grech : Jigifieri jien lil Keith Schembri sirt nafu fil-verita’ wara li sirt Deputat Mexxej.

Dr. J. Azzopardi : Grazzi hafna. Fl-elfejn u ghaxra (2010), f’April elfejn u ghaxra (2010) mela qabel it-… tieghek bhala Deputy Leader, huwa fatt pubbliku illi Dr. Muscat bhala Kap ta’ l-Oppozizzjoni ffirma ftehim mac-Cina. Kien akkompanjat minn Dr. George Vella u Dr. Alex Schiberras Trigona, nerga nghid int ma kontx Deputy Leader u zgur ma kontx parti minn din id-delegazzjoni. Li xtaqt insaqsik – meta inti assumejt ir-ridni ta’ Deputy Leader u allura kif ghidt lil Bord is-suggett ta’ l-energija kien suggett ewlieni fil-kampanja elettorali . . .

Louis Grech : Wiehed mill-ewlenin.

Dr. J. Azzopardi : . . . sirt taf jew gejt infurmat b’dan il-ftehim li ffirma partit f’Malta ma stat, ghax ic-Cina l-Partit Komunista huwa l-Istat, jekk kellux over shares fuq l-energija?

Louis Grech : Le ma nafx, ma kontx naf dak iz-zmien xejn.

Dr. J. Azzopardi : F’Jannar ta’ l-elfejn u tlettax (2013), mela fid-disgha (9) ta’ Jannar, elfejn u tlettax (2013) saret press conference fejn . . .

Louis Grech : Kont hemm jien.

Dr. J. Azzopardi : . . . inti mal-Kap tal-Partit u Konrad Mizzi . . . Louis Grech : Parti mill-kampanja.

Dr. J. Azzopardi : . . . nedejtu l-proposti u l-weghdiet fuq il-progett ta’ l- energija. Mela inti sirt – ikkoregini sur Grech, disgha (9) ta’ Jannar elfejn u tlettax (2013) inti Deputat Mexxej?

Louis Grech : Ta’ Jannar? Sa fejn naf jien iva.

Dr. J. Azzopardi : Mela bhala Deputy Leader, bhala Deputy Leader, f’dawn il- proposti kien hawn certu dettal, elenkati u Konrad Mizzi semma l- konsulenti Olandizi, r-return on capital, kemm ha jkun cents per unit l-eletriku etc. Kien hemm – id-domanda tieghi, sakemm inti, cioe’ minn meta sirt Deputy Leader ghal din il-press conference

tad-disgha (9) ta’ Jananr elfejn u tlettax (2013), ghaddew ftit granet, m’ghaddex ix-xhur, ftit granet, x’kien il-breefing illi tlabt jew inghatajt minn Konrad Mizzi jew Dr. Muscat dwar dawn il- proposti ddettaljati. Jekk per ezempju ma min tkellmu, min kienu l-konsulenti, jekk tkellmux ma … jew … u ghamlu dawn.

Louis Grech : Jien semmejt zewg (2) affarijiet anke meta kont qed nindirizza l-Imhallfin. Hemm zewg – wahda meta ahna ghamilna dik il-power point presentation li kienet qabel u ‘l ohra hija precizament li qed tghid int meta kien hemm il-press conference, dawk diga semmejthom diga. Ahna, jien ovvjament mhux ha nara xi haga u mhux ha nsaqsi mistoqsijiet, hija vovja. Pero’ ma kienetx mistoqsijiet fuq il-kwistjoni min kien l-expert jew ma kienx l- esperti, dak il-hin l-iktar li kont qed nikkoncentra jien, kemm hu veru fattibli jew le l-progett. Jigifieri jekk ghandu lakuna go fih, jekk kif wihed ha jirrealizza l-prezzijiet li jonqsu, dawk l-affarijiet kollha. Jigifieri fejn jidhol il-mudell propju iva imma mhux jekk dahlux experts ohra.

Dr. J. Azzopardi : L-isem ta’ Yorgen Fenech issemma? Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : Ara sur Grech, Yorgen Fenech ma ssemmiex. Azerbaijan? Louis Grech : Jien ma mortx Azerbaijan.

Dr. J. Azzopardi : F’din il-press conference disgha (9) ta’ Jannar, elfejn u tlettax (2013) mela xi ftit esperjenza ta’ press conferences . . .

Louis Grech : Ghandi.

Dr. J. Azzopardi : . . . ilkoll kemm ahna ghandna jkun hem certu preparazzjoni, imbaghad din a major plan f’kampanja elettorali tinvolvi hafna preparazzjoni. Qabel ma inti ppartecipajt, gejt infurmat jekk tkellmux, jekk kienx hemm involviment jew esperti mill- Azerbaijan?

Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : No. Sur Grech . . .

Imh. J. Said Pullicino : Sorry ta’ Dottore – ghidtilna li ma mortx l-Azerebaijan inti ?

Louis Grech : Le ma mortx. Dr. J. Azzopardi : No, no, no.

Imh. J. Said Pullicino : U f’dikil-vita ta’ l-Azerbaijan kien hemm il-Prim Ministru, Keith Schembri u Kurt Farrugia jidhirli, le?

Imh. A. Lofaro : U Konrad Mizzi nahseb ukoll.

Imh. J. Said Pullicino : U wara li gew, ghamlu rapport lill-kabinett?

Louis Grech : Ma niftakarx ta’. Ma niftakarx jekk ghamlux jew le rapport.

Mhux kull darba li jsieflu kienu jaghmlu rapport.

Imh. J. Said Pullicino : Ovvjament dawn meta marru hemmhekk marru b’mod . . .

Louis Grech : Ma nkunx qed nghid il-verita jekk hux iva jew le ghax ma niftakarx.

Imh. A. Lofaro : Ma kienx hemm gurnalisti maghhom jidhirli meta kienu marru.

Dr. J. Azzopardi : Mela qed insaqsk sur Grech u anke ghall-informazzjoni tal- Bord – ha naghmel referenza ghall- kitba ta’ Daphne Caruana Galizia ta’ l-erbatax (14) ta’ Ottubru elfejn u tlettax (2013), ovvjament ha tkun esebita. It-titlu They’ve got so comfartable already that they are not even bothering to conseal the obvous any more. Essenzjalment il-gist ta’ dan l-artiklu the winning bidder of the Power Station – gie mhabbar il-gurnata ta’ qabel u s-sinjura Caruana Galizia qieghda hawnhekk tikkummenta fuq intervista ta Yorgen Fenech fit-Times il-gurnata ta’ qabel. Yorgen Fenech the Director of Gem Holdings the Maltese Company with a thirty percent (30%) stake in the winning consortium said that the specialised storage ship has already been contracted.

Imh. A. Lofaro : Ehe.

Dr. J. Azzopardi : Ghalfejn qed insaqsihielek sur Grech? Mela hawnhekk Yorgen Fenech, li huwa fatt maghruf issa pubblikament li kellu certa relazzjoni ta’ hbiberija partikulari ma’ Keith Schembri u ma’ Joseph Muscat , qal, iddikjara illi l-vapur, jigifieri dana mhux cattra, mhux kajjik, l-FSU – l-ispecialised storage ship kien diga contracted. Mela allura l-gist ta’ l-artiklu hawnhekk hu this was a done deal. Id-domanda tieghi sur Grech, bil-gurament tieghek sa fejn inti nfurmat, sa fejn inti taf . . .

Louis Grech : Dak mhux issa biss anke qabel kont. Dr. J. Azzopardi : Skuzani?

Louis Grech : Bil-gurament ghidtli le? Dr. J. Azzopardi : Ma fhimtikx.

Louis Grech : Bil-gurament tieghi.

Dr. J. Azzopardi : Iva, iva, qed insaqsik f’xi waqt wara Marzu elfejn u tlettax (2013) mela fil-Gvern issa, amministrazzjoni – inti bniedem, ha nghamillek kumpliment, gurdien xih tal-hajja, jigifieri ghandek hafna esperjenza, ghamiltha ma hafna nies, innutajt illi Yorgen Fenech kellu a done deal ma’ at least, ma’ xi nies fi hdan l- amministrazzjoni, mhux mieghek ghal dan il-progett?

Louis Grech : Mieghi zgur li le halli nkun car, la kont – anke kien hemm rapport ukoll jghid li kont parti illi kien ingusti, imma nsomma fil- politika taccetta kollox, m’intix ghal kull haga li jgibu. Le kieku kelli idea kont naghmel affarijiet differenti. Kieku kelli idea li kien hemm, mhix sempliciment ma dhaltx fl-ghazla fl-evalwazzjoni, kont nassumi li tant kien hemm nies professjonisti mdahhlin suppost f’ dak il, li kellek awdituri, avukati, civil li suppost kienu qed jaraw dawn l-affarijiet kollha – le ma kontx naf li Yorgen Fenech. . .

Dr. J. Azzopardi : Fakkartni semmejt ic-civil rist insaqsik. Wahda mill-ewwel decizjonijiet illi l-Gvern f’Marzu elfejn u tlettax (2013) ha, mela issa inti Deputy Prim Minister. Certament decizjoni ta’ responsabilta kolletiva illi tnehhew is-Segretarji Permanenti kollha hlief tnejn, hlief Pawlu Zahra u Alfred Camilleri. Paul Zahra Permanent Secretary mieghek . . .

Louis Grech : Ehe hekk hu.

Dr. J. Azzopardi : U Alfred Camilleri Finance. Issa din kienet l-ewwel darba illi wara bidla fil-Gvern il-Permanent Secretaries ikun hemm din il- cull, it-tnehhija a mass. X’raguni kien hemm sur Grech?

Louis Grech : Nahseb li ma nafx kemm hi relevanti. Dr. J. Azzopardi : Minhabba l-governanza tal-pajjiz.

Louis Grech : Le ghad diga nghatat risposta kienet mhux minn ghandi, minn ghand il-Kap tac-Civil nghatat ir-risposta.

Dr. J. Azzopardi : Mhux hawnhekk. Ghadu ma xehedx il-Kap tac-Civil.

Louis Grech : All right, dak iz-zmien ir-raguni kienet li riedu jbiddlu jista’ jkun dan ma kienetx xi post li jsta jkun fiss – kienet ghal numru ta’

snin u li riedu jbiddlu biex jaghmlu l-affarijiet, jkun hemm affarijiet differenti, kif jaghmel kull Gvern. Imma hekk kien . . .

Imh. J. Said Pullicino : Decizjoni politika. Louis Grech : Dik in-necessita kollha.

Dr. J. Azzopardi : Jigifieri b’decizjoni politika inbidlu l-Permanent Secretries li x-xoghol taghhom huwa jizguraw kontinwita bejn amministrazzjoni w ohra.

Louis Grech : Imma dik decizjoni tal-Gvern – jigifieri fis-sens illi jien zammejt lil bniedem, lil Pawlu Zahra li deherli li jkun tajjeb ghalija fil-x’jismu tieghi, le.

Dr. J. Azzopardi : Nikkonferma.

Louis Grech : U zammejtu mieghi.

Dr. J. Azzopardi : Inti u Keith Schembri u Joseph Muscat kellkom – iva jew le biss – chat bejnietkom fuq WhatsApp?

Louis Grech : Jien le. Dr. J. Azzopardi : No.

Louis Grech : No, dak iz-zmien zgur li le jigifieri. Dr. J. Azzopardi : At no point?

Louis Grech : Le jiena, Keith Muscat u . . .

Dr. J. Azzopardi : Inti, Keith Schembri u Joseph Muscat. Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : At no point?

Louis Grech : No. L-iktar haga li gie li bghatli messaggi jigifieri imma hu u jekk WhatsApp jien tieghi kien mill-elfejn u tmintax (2018) jew l- elfejn u dsatax (2019) – ma tantx kont dilettant. Jekk kien hemm kien . . . .

Dr. J. Azzopardi : Brian Tonna. Inti kont tattendi diversi laqghat Kastilja. Qatt ma okkorrielek illi kellu certu prezenza f’Kastilja?

Louis Grech : Le jekk kellu x-xoghol li jirrikjedi tieghu – le ma staqsejtx ha nkun car u lanqas ma rrispondieni. Gie li rajtu hemmhekk, jigifieri konna qed nghidu bongu u sahha imma mhux iktar minn hekk.

Dr. J. Azzopardi : Imma . . .

Louis Grech : Ma okkarjalix imma . . . .

Dr. J. Azzopardi : Imma ghaliex kellu jkun hemm accountant privat illi jirrizulta li waqqaf kumpaniji sigrieti ta’ esponenti tal-Gvern illi

derailed the whole program tal-gvern, fi kliemek, ikollu din il- prezenza gewwa Kastilja.

Louis Grech : Ismaghni, qed issaqsini xi haga li la hija fuq kwistjoni ta’ fatt, fuq kwistjoni ta’ hsieb tieghi li jekk jien nara bniedem – rajt hafna nies Kastilja jigifieri dehlin u hergin. Ghaliex dak iz-zmien ghall- inqas mhux with hindsight ghax with hindsight tista’ tghid hafna affarijiet meta thares lura – dak iz-zmien ma dherli li hemm xejn li huwa straordinarju li kien hemm. Rajt hafna iktar nies dehlin u hergin bhal ma ra kwalunkwe Gvern jidhlu hafna nies ghandek. Jidhlu hafna nies Kastilja dak iz-zmien u jidhlu hana nies illum. Kieku l-affarijiet, il-fatti li hemm illum kienu dak iz-zmien allura differenti.

Imh. J. Said Pullicino : Yorgen Fenech kien ikun Kastilja? Louis Grech : Jien qatt ma rajtu.

Dr. J. Azzopardi : Meta nqatlet Daphne fis-sittax (16) ta’ Ottubru . . . Louis Grech : Sewwa.

Dr. J. Azzopardi : . . . Joseph Muscat ghamel komunikazzjoni mieghek? Louis Grech : Wara li ghamel press conference iva ghamel.

Dr. J. Azzopardi : Kien ikkomunika mieghek hu jew inti cempiltlu? Louis Grech : Jien cempiltlu minghalija.

Dr. J. Azzopardi : Nista’ nsaqsik il-gist tal- konverzazzjoni?

Louis Grech : Il-gist ha jkun wiehed – tant kient xi haga li kienet qisha waqghet dalma fuq il-pajjiz – kellek emozzjonijiet differenti. Kellek dieqa fil-pajjiz. Kellek qisha waqghet dalma enormi xi haga li bilfors illum jew ghada trid tigi rizolta b’gustizzja . . . xi haga. Dak iz-zmien mhux – tant jaqbduk emozzjonijiet, ghall-ewwel ikollok disbelief tghid . . .

Imh. A. Lofaro : Xokk hu, xokk.

Louis Grech : Imma mhux sempliciment xokk, hija xi haga normali ghal kullhadd. Mhix kwistjoni ta’ xokk. Kwistjoni li hija xi haga li mewt, il-qtil ta’ Daphne, il-qtil ta’ Daphne kienet xi haga inaccettabli ghal kwalunkwe tip ta’ socjeta u ovvjament wiehed jaghmel – bilfors jghid li trid issir gustizzja.

Imh. J. Said Pullicino : Imma f’xi zmien, f’xi zmien, kien hemm sensazzjoni illi seta’ kien hemm involviment tan-nies li qed jirrizulta llum setghu kienu nvoluti?

Louis Grech : Ma kellna l-ebda hjiel, ghax kienet tkun, barra – barra l- oxxenita taghha, barra l-fatt illi kienet inaccettabli ma kienetx taghmel sens mill-ebda sens – la politiku, la hekk, ma kienet taghmel l-ebda, allura ma kienx ghaddielek l-hjiel li xi hadd ha jmur oltre tant daqshekk biex jaghmel xi haga li la kien ikun ta’ vantagg defenittivament ghal Partit Laburista, barra nerga’ nirrepeti li l- assassinju kien xi haga li huwa inaccettabli f’kwalunkwe socjeta.

Imh. J. Said Pullicino : L-uniku vantagg huwa vantagg peresonali . . .

Louis Grech : Ghalhekk, jigifieri impossibli li xi hadd jara, imma ok – jigifieri wiehed imbaghad irid imur . . .

Imh. J. Said Pullicino : Jekk kontx taf jew le . . . Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : Qabel l-ewwel (1) ta’ Mejju elfejn u sbatax (2017) – mela l- elezzjoni third (3rd) June two thousand and seventeen (2017).

Louis Grech : Sewwa.

Dr. J. Azzopardi : Qabel l-ewwel (1) ta’ Mejju two thousand and seventeen (2017), inti – allura kont ghadek id-Deputy Prim Minister – meta kont taf, sirt taf li ha jkollna elezzjoni msejha bikrija?

Louis Grech : Jien nahseb ftit gimghat qabel ma xxandret, jien darbtejn fil- fatt kellimni l-Prim Ministru.

Dr. J. Azzopardi : Skuzani ghax il-microphone – ressaq il-microphone vicin tieghek.

Imh. A. Lofaro : Minghalija qal darbtejn.

Louis Grech : Konna tkellimna darbtejn. L-ewwel darba xi ftit gimghat qabel kien qalli li qed jahsibha li jaghmel an early election minhabba l-incertezza li tista’ tqum u mbaghad ftit jiem qabel meta qalli li diga, jigifieri hu qalli li qed jahsibha biex jaghmilha, ghidtlu jekk minhabba l-incertezza u l-affarijiet l-ohra li nzerta li kien hawn, ghamilha kmieni, ha nkun car, ghidtlu hekk. U mbaghad ftit jiem wara meta qalli : isma ddecidejt id-data.

Dr. J. Azzopardi : Jekk fhimt sew qallek il-kelma minhabba l-incertezza. Louis Grech : L-incertezza, l-istabbilita ekonomika.

Dr. J. Azzopardi : L-incertezza dwar xiex, minhabba xiex?

Louis Grech : L-ekonomija, jigifieri tant kemm kienu qed isiru affarijiet dak iz-zmien li anke taqlib, protesti u affarijiet li kien hawn feeling of instability and uncertainty u qalli jrid jaghmilha, lili.

Dr. J. Azzopardi : Ok. Were you aware illi Daphne pubblikament kienet ipproduciet evidenza illi at least sa minn Marzu jekk mhux Frar elfejn u sbatax (2017) – dawn huwa public domain – il-Partit Laburista kien diga beda l-preparamenti inkluz bix-xiri tad-domain ghall -islogan L-Aqwa Zmien dot org (.org). Were you aware or were you involved, ghax inti kont Deputy Leader.

Louis Grech : Kont Deputy Leader, nahseb jien assumejt li ghalhekk qalli qabel, (4) erba’ gimghat qabel, imma ma kontx aware meta kien hemm dawk li qed issemmi inti.

Dr. J. Azzopardi : Mela appuntu, mela jien u int qeghdin naqblu u nirringrazzjak. Ara halli nkun lejali mal-kliem tieghek.

Louis Grech : Sewwa.

Dr. J. Azzopardi : Xi erba’ (4) gimghat qabel.

Louis Grech : Jien l-ewwel darba li sirt naf li kellimni . . . Dr. J. Azzopardi : Bidu ta’ April.

Louis Grech : . . . a few weeks before. Dr. J. Azzopardi : Bidu ta’ April.

Louis Grech : A few weeks before, ma nafx jekk hux fil-bidu ta’ April jew fin-nofs.

Dr. J. Azzopardi : Nirringrazzjak. Verament, verament inti post June two thousand and seventeen (2017) ma bqajtx fl-amminstrazzjoni.

Louis Grech : Sewwa.

Dr. J. Azzopardi : Pero’ bqajt konsulent. Gejt infurmat jew tlabt xi informazzjoni jew smajtx raguni ghala entita mwaqqfa jisimha Project Malta b’decizjoni tal-Prim Ministru baqghet fir- responsabbilta tad-dekasteru tieghu minkejja li issa kien il- Minsitru tat-Turizmu.

Louis Grech : Id-decizjoni tieghi diga kont ghamiltha f’Panama. Jigifieri ma kontx qed nara – jigifieri mhix kwistjoni li jekk jiehux, kont ghamiltha f’Panama – dik kient l-opinjoni tieghi dak iz-zmien.

Dr. J. Azzopardi : Sur Grech naf u naf mhux hawnhekk biss, naf bandi ohra x’kienet il-pozizzjoni tieghek. Qed tghid sew. Qed insaqsik psot June two thousand and seventeen (2017) inti fhimt ghalfejn il-Prim Ministru Projects Malta zammha fid-dekasteru tal-Ministru tat- Turizmu?

Louis Grech : Li kont qed nifhem jien li dak huwa entita separata, jigifieri tista’ tmur fi kwalunkwe Ministeru, ha npoggiha hekk, u allura tista’ tiffittja kullimkien ghax huma numru ta’ progetti li normalment ma jaqghux taht Ministeru. Allura la kienet entita’ ndividwali dik l-entita setghet taqa’ ghand Konrad Mizzi.

Dr. J. Azzopardi : Ok. Meta kien l-ahhar Cabinet meeting li attendejt?

Louis Grech : Nahseb – fl-ahhar ma kontx qed nattendi hafna. Nahseb f’Jannar, l-ahhar wiehed ta’ Jannar nahseb.

Dr. J. Azzopardi : Jannar meta? Louis Grech : Ta’ din is-sena. Dr. J. Azzopardi : Eh ta’ din is-sena? Louis Grech : Ta’ din is-sena.

Dr. J. Azzopardi : Tat-twenty twenty (2020). Louis Grech : Tat-twenty twenty (2020).

Dr. J. Azzopardi : Jigifieri inti kont ghadek qed tattendi l-Kabinett Novembru, Dicembru meta kien hemm il-protesti u t-taqlib li kien hawn ?

Louis Grech : Le dak il-Kabinett ta’ Novembru ma attendejtx. Dr. J. Azzopardi : Imma kont ghadek tattendi dak il-perjodu.

Louis Grech : Meta – ija kont nattendi.

Dr. J. Azzopardi : Meta kienet l-ahahr darba illi kkomunkajt, kwalsijasi mod jew ikkomunka mieghek Dr. Muscat?

Louis Grech : Ismaghni wara li spicca mix-xoghol tieghu ahna kellna relazzjoni ta’ xoghol, ilu xhur – imma ghax ma hassejniex il-bzonn, ma kienx hemm l- opportunita li nitkellmu, jigifieri ma nafx, relevanti hafna din . .

Dr. J. Azzopardi : Sur Grech . . . Louis Grech : . . . Sur Imhallef?

Imh. J. Said Pullicino : X’kienet id-domanda?

Louis Grech : Id-domanda kienet kemm ilni ma nitkellmu jew nigi f’kuntatt. Ghidtlu – irrispondejt.

Imh. J. Said Pullicino : Kemm ilek ma min insomma? Ma’ Dr. Muscat? Louis Grech : Ma’ Dr. Jospeh Muscat ilni xhur twal ghax – xhur twal.

Dr. J. Azzopardi : Inti two thousand and seventeen (2017), fil-bidu tat-two thousand and seventeen (2017), inti taf jekk Keith Schembri kellmekx, infurmakx – kont tattendi certu laqghat, illi kien hemm il- pjan biex jigi replikat il-progett ta’ l-Electrogas f’Malta, gewwa pajjiz il-boghod, Bangladesh?

Louis Grech : No. Dr. J. Azzopardi : No.

Louis Grech : Meta inti ma attendejtx il-vot ta’ sfiducja li kien hemm f’Konrad Mizzi f’Mejju elfejn u sittax (2016) – inti ma attendejtx, ghidtha hawn u public, kien hem xi raguni?

Louis Grech : Kont indispost dak iz-zmien.

Dr. J. Azzopardi : Kont indispost. Issa nnotajt u nistqarr – napprezza l- genwinita meta inti spjegajt illi l-Panama Papers kienu a major set back.

Louis Grech : Ehe.

Dr. J. Azzopardi : U zajt il-kelma, l-hidma tal-Gvern giet derailed. Derailed. Jigifieri jiena nkun – qeghdin naqblu jekk nghidu ili dak li gara f’Panama Papers April two thousand and sixteen (2016), l- involviment ta’ Keith Schembri u Konrad Mizzi, ghamel hsara lil Malta?

Imh. A. Lofaro : Diga wegibha ta’.

Imh. M. Mallia : Sur Avukat diga wegibha. Dr. J. Azzopardi : Imma hemm raguni.

Imh. A. Lofaro : Wegibha, wegibha.

Dr. J. Azzopardi : Imma rrid nasal ghal- . . . . Imh. M. Mallia : Diga wegibha hu.

Dr. J. Azzopardi : Naqblu li ghamlet hsara lil Partit Laburista?

Louis Grech : Ejja halli ma noqghodux ghax – jigifieri dawn, ehe jekk wiehed jghid li ma ghamlitx hsara – jigifieri xi ftit jew wisq ghamlet zgur. Jigifieri mhux ma ghamlitx hsara. Setghet kienet imbaghad ihhajpjata, saret saret il-hsara ghad-dannu ta’ pajjizna, imma hsara ghamlet.

Dr. J. Azzopardi : Id-domanda tieghi jew ahjar ir-raguni . . .

Louis Grech : Tad-domanda tieghek . . .

Dr. J. Azzopardi : . . . tad-domanda tieghi hija hawn – ghax is-sur Grech kien car fit-twegiba tieghu.

Imh. A. Lofaro : Iva kien car ehe.

Dr. J. Azzopardi : Qatt iffaccjajt lil Joseph Muscat il-Prim Ministru, tghidlu: x’qed izommok milli tnehhi lil Konrad Mizzi u Keith Schembri illi minhabba fihom qed naqilghu flak lill-Gvern, int u Malta? Dik id- domanda.

Imh. A. Lofaro : Wegibha wkoll ta’. Qal li kellmu. Dr. J. Azzopardi : Le, le it’s different Madame Justice. Louis Grech : Jigifieri naf x’inhi l-mistoqsija.

Dr. J. Azzopardi : Dan nehha lil Anglu Farrugia, mela dan nehha lil Anglu Farrugia fuq performance ta’ Xarabank – pero’ dawn it-tnejn (2) li minhabba fihom gabet din il-katakizma fuq pajjizna . . .

Imh. A. Lofaro : Din ta’ Xarabank ma kienx is-sur Grech u ma rrizultatx. Dr. J. Azzopardi : Qalha Dr. Farrugia.

Imh. A. Lofaro : Imma s-sur Grech ma qaliex.

Dr. J. Azzopardi : No mhux is-sur Grech, no, no, no mhux is-sur Grech. Imh. A. Lofaro : Ok. Ok.

Louis Grech : Ha nirrispondik halli ma . . .

Dr. J. Azzopardi : Li qed insaqsik sur Grech inti qatt fhimt illi Joseph Muscat kien rikattat minn xi hadd biex ma jnehhihomx?

Louis Grech : Le. Dr. J. Azzopardi : No.

Louis Grech : Jekk hija dik il-mistoqsija le. Imh. A. Lofaro : Pero’ kont ghidltu inti . . .

Dr. J. Azzopardi : Le qallu kien car. Imh. A. Lofaro : Li kienu . . .

Louis Grech : Hu ddecieda li jaghel hekk, ovvjament ma kellniex qbil fuqha, ma qbilniex.

Imh. M. Mallia : At the end of the day hija decizjoni politika tieghu. Imh. A. Lofaro : Pero’ s-sur Grech qal li ma qabilx.

Dr. J. Azzopardi : Iva, iva qalha dejjem kien konsistenti fuqha.

Imh. J. Said Pullicino : Halli nghalqu d-domandi fuq l-ex Prim Ministru. L-ex Prim Minsitru kien jghid pubblikament illi kellu zrara fiz-zarbun . . .

Imh. A. Lofaro : Iva qalha anke f’Novembru qalha.

Imh. J. Said Pullicino : . . . qallek x’inhi, x’qed jinkwetah? Louis Grech : Le qatt ma qalli xejn . . .

Imh. A. Lofaro : F’Novembru li ghadda qalha.

Louis Grech : . . . jekk hix kbira jew zghira qatt ma qalli lili.

Imh. J. Said Pullicino : Din xi haga mhux ivvintajtha jien – jigifieri qatt ma qallek ghax irrepetiha xi darbtejn, tlieta.

Louis Grech : All right, irrepetiha darbtejn u jien ma nafx ghalfejn le. Imh. A. Lofaro : Ma qallekx.

Imh. J. Said Pullicino : Insaqsu lilu. Mhux problema. Imh. A. Lofaro : Ezatt.

Dr. J. Azzopardi : Konrad Mizzi l-ewwel darba illi sirt tafu, wara li sirt Deputy Leader jew qabel?

Louis Grech : Jien? Jien kont nafu snin ilu lil Konrad Mizzi Dr. J. Azzopardi : Kont tafu snin ilu.

Louis Grech : U snin qabel, kien ghadu nahseb tfal, kellu missieru . . . Dr. J. Azzopardi : Jahdem l-Air Malta.

Louis Grech : . . . kien PA ta’ Bertu Mizzi, imbaghad wara Bertu Mizzi kien sar PA tieghi.

Dr. J. Azzopardi : Meta inti kont Chairman l-Air Malta. Louis Grech : Dak mhux kont, meta kont CEO nahseb.

Dr. J. Azzopardi : CEO. Meta ngieb Malta Konrad Mizzi fl-elfejn u tnax (2012) kien barra minn Malta, kien l-Ingliterra, kien qal hu stess, kien Keith Schembri li attrirah lejn il-partit biex jikkontesta?

Louis Grech : Genwinament ma nafx min.

Dr. J. Azzopardi : Ma tafx. Issa inti sur Grech, One News irrapurtaw fil-hdax

(11) ta’ Lulju elfejn u erbatax (2014) li inti gejt inkarigat mit- twettieq . . .

Louis Grech : Tal-manifest.

Dr. J. Azzopardi : . . . tal-ftehim mac-Cina. Louis Grech : Eee, eee.

Dr. J. Azzopardi : Le, le mac-Cina. Mela One News elventh (11th) July, two thousand and fourteen (2014): il-Vici Prim Ministru Louis Grech gie nkarigat jikkordina l-Ministeri u l-agenziji tal-Gvern sabiex jitwettaq il-ftehim iffirmat mac-Cina aktar kmien din il-gimgha.

Issa, l-isem sur Grech ta’ kumpanija jew progett bl-isem Macffin, bejn Malta u c-Cina, qatt smajt bih?

Louis Grech : Jekk smajt bih zgur insejt – ma jidhirlix li qatt smajt bih. Dr. J. Azzopardi : L-isem MacBridge smajt bih?

Louis Grech : Barra li inaghta mill-gazzetta jigifieri? Xejn. Dr. J. Azzopardi : Xejn.

Dr. J. Azzopardi : Ir-raguni li qed insaqsi lis-sur Grech halli nkun lejali sia mas- sur Grech u mal-Bord hija din – ghax din ukoll turi . . . .

Imh. J. Said Pullicino : Domanda. Imh. A. Lofaro : Domanda, domanda.

Dr. J. Azzopardi : All right id-domanda. Mela fir-rapport ta’ l-Egrant li gie ppublikat f’Dicembru tas-sena li ghaddiet, hemm korrispondenza li nstabet mill- Forensic Accountant li public private partnership called Macffin was agreed to be set up as an entity for the promotion of investment between Cina and Malta, so far so good, it will be authorised by the Maltese Government as the only Maltese representative Investment Promotion Agency in Turisim. Il-problema kienet hawn u ghalhekk ha nsaqsi lis-sur Grech, jew saqsejt lis-sur Grech jekk jafx, illi din il-korrispondenza illi nstabet mill-Magistrat Bugeja fir-rapport ta’ l-Egrant, kien hemm l- involviment ta’ Sai Mizzi u kellha tkun irregistrata fil-British Virgin Islands. Issa, il-British Virgin Islands pajjiz pjuttost secretive bhal Panama. Id-domanda tieghi inti li kont inkarigat mit-twettieq tal- ftehim iffirmat mac-Cina fit-two thousand and fourteen (2014) u din l-e mail li giet esebita bejn Konrad Mizzi u Keith Schembri fir- rapport ta’ l-Egrant hija two thousand and fourteen (2014), kontx infurmat jew kontx involut?

Louis Grech : La kont involut u lanqas kont infurmat. Pero’ halli naghmilha cara meta ahna qed nitkellmu – halli jekk ikun hemm mistoqsija ohra, mistoqsijiet iktar relatati mal-ftehim tieghi li ghamilt mac- Cina, jien kull ma kelli l-briga tieghi hija li nara li jekk kien hemm per ezempju kultura jew energija, li dak il-Ministeru qed jerfaghha, qed jera r-responsabilta tieghu, dak it-tip ta’ kordinament. Beyond that xejn.

Dr. J. Azzopardi : Xejn. Inti taf sur Grech ghax kont Deputy Prim Minister li fil- hamsa (5) ta’ Settembru elfejn u erbatax (2014) Sai Mizzi giet appointed konslu gewwa Shanghai, hamsa (5) ta’ Settembru elfejn u erbatax (2014). Dan fatt pubbliku. Issa fl-istess sena kellna dawn l-e mails dwar din il-PPP to be registered in the PVI, pero’ fl- istess perjodu kellna lil Brian Tonna – fatt maghruf – iwaqqaf kumpanija sigrieta ghal Cheng Chen gewwa l-British Vergin Islands. Id-domanda tieghi, dawna hargu fil-pubbliku – inti sakemm kont Deputy Prim Minister, mela sa June two thousand and seventeen (2017) . . .

Louis Grech : Sewwa.

Dr. J. Azzopardi : . . . x’ghamilt fuq dawn l-ahbarijiet? Fuq dawn il-fatti li hargu?

Imh. M. Mallia : L-ewwel nett staqsieh jekk hu jafx bihom. Dr. J. Azzopardi : Apuntu ha jghid jekk jafx.

Imh. M. Mallia : Imbaghad . . .

Louis Grech : Diga kont irrispondejt jekk ma nizbaljax lis-Sur President kont irrispondejtha. Ghidt, jien ovvjament meta hargu wiehed isaqsi, wiehed jghid ghaliex, imbaghad anke tkellimt fl-Parlament meta kien hemm kemm ta’ l-istandards li konna ghamilna . . .

Dr. J. Azzopardi : Iva.

Louis Grech : . . . u anke meta kien hemm vote of confidence x’ghandu, biex il-pajjiz ikun ahjar mhux sempliciment l-amministrazzjoni tkun ahjar u kont elenkajt numru ta’ mizuri li ghandhom isiru. Imbaghad ftit wara, sena wara tlaqt . . .

Dr. J. Azzopardi : Mela dan l-importanti, sakemm inti kont Deputy Prim Minister . . .

Louis Grech : Ma kontx involut fl-ebda haga minnhom, le.

Dr. J. Azzopardi : Daqshekk. Issa inti kont Sur Grech iffirmajt ma’ kumpanja – hemm hi – tiftakarha c-China Communications?

Louis Grech : X’iffirmajt jien?

Dr. J. Azzopardi : Mela ha nsieblek halli nkun preciz mieghek, mela f’June two thousand and thirteen (2013) inti ffirmajt MOU ma’ China Communications Construction Company, erba’ (4) C’s, CCCC – dan tiftakru?

Louis Grech : Fuq il-bridge? Dr. J. Azzopardi : Yes.

Louis Grech : Ehe konna ghamilna – nista’ nghid . . .

Dr. J. Azzopardi : Issa d-domanda tieghi mhux jekk hux bridge jekk hux mina, mhux importanti.

Louis Grech : Le, sewwa, sewwa.

Dr. J. Azzopardi : Id-domanda tieghid, ghax il-Bord nahseb dan jinteressah, huwa dan – inti meta ffirmajt ma ffirmajtx bhala Louis Grech, tiffirma ghan-nom ta’ Malta, Deputy Prim Minister.

Louis Grech : Ehe, sewwa.

Dr. J. Azzopardi : Issa, xi due diligence sar fuq din il-kumpanija li kienet black listed mill-Bank Dinji?

Louis Grech : Fil-fatt sar wara d-due diligence u no way li ahna ha mmorru, jigifieri d-due diligence waqt l-MOU ahna ghidnielhom li ahna ha naghmlu d-due diligence taghna, kien black listed u ma ghamilnihiex fil-fatt.

Dr. J. Azzopardi : Ir-raguni ghaliex ma sarx kien minhabba . . .

Louis Grech : Kienet, inkella inkun qed nghid haga wahda biss, pero’ anke l-idea tal-bridge kienet qed tmajna anyway. Pero’ saret imbaghad ma din sar il-black listing ovvjament ma konniex sejrin inkomplu ghaddejin biha.

Dr. J. Azzopardi : Grazzi hafna. Sur Grech mela f’April elfejn u sittax (2016), mela x-xahar meta hargu l-Panama Papers, f’Malta gie jzurna l- Ministru ta’ l-Energija ta’ l-Azerbaijan. Iltaqa ma’ Keith Schembri, Konrad Mizzi u mal-Prim Mnistru. Inti ltqajt mieghu?

Louis Grech : Le.

Dr. J. Azzopardi : Ma kontx infurmat jew involut biex tiltaqa’ . . . Louis Grech : Le, le ma kontx infurmat jien.

Dr. J. Azzopardi : Absolutely.

Imh. J. Said Pullicino : La Malta u lanqas l-Azerbaijan. Dr. J. Azzopardi : Skuzani?

Imh. J. Said Pullicino : La ltaqa’ mieghu Malta u lanqas l-Azerbaijan.

Louis Grech : Le, le, le, le. Le, hekk hu, hekk hu. Imma halli anke wiehed jifhem certu struttura ta’ affarijiet – mela wara din il-laqgha l-

Kabinett ma kienx infurmat jew ibbrifjat x’irrizulta minn din il- laqgha?

Louis Grech : Ma jidhirlix ta’. Ha nkun car. Mhux kull darba li kien jigi xi hadd minn barra, tant jiguk nies jigifieri alla hares il-Kabinett joqghod jinforma b’kull bniedem li jigi, f’dawn ic-cirkostanzi wara imbaghad wiehed jara.

Dr. J. Azzopardi : F’dan l-istadju nixtieq nissospendi minn naha taghna. Imh. M. Mallia : Ma nixtieqx nerga’ ngibu ta’ lis-sur Grech imma.

Imh. A. Lofaro : Le.

Imh. J. Said Pullicino : Halli nsaqsi daqsxejn domanda. Sur Grech hu pacenzja bija, mela f’Gunju two ow one seven (2017) inti kont ghadek fil-Kabinett hux hekk?

Louis Grech : Seventeen (’17)?

Imh. J. Said Pullicino : F’Gunju two ow one seven (2017), f’two ow one seven (2017).

Louis Grech : Gunju seventeen (’17) ehe.

Imh. J. Said Pullicino : Mrs. Caruana Galizia ftit qabel kienet ghamlet ahbar tas-17 Black u MacBridge. Illinkjathom mal-kumpaniji Tillgate u Hearnville u qalet, jew semmiet il-possibilta jew ma nafx illi hemm arrangamenti ta’ . . . Din l-ahbar kienet pjuttost specifika – jigifieri kien hemm allegazzjonijiet ezatti. Id-domanda hi wara din l-ahbar, il-Kabinett iddiskuta xi haga dwar din il-kumpanija? Ghaliex din hija haga specifika, l-allegazzjoni hija pjuttost gravi u wiehed jistenna li wiehed jiddiskutiha hu.

Louis Grech : Nahseb li jekk giet diskussa fil-group Parlamentari. Ma nasibx . . .

Imh. J. Said Pullicino : Mhux fil-Kabinett?

Louis Grech : Ma jidhirlix fil-Kabinett, irrid nirrifrexxja l-memorja, imma ma jidhirlix.

Imh. J. Said Pullicino : Imma ghaliex affarijiet bhal dawn ma jigux imqajmin fil-Kabinett ghax qed jaghmlu hsara lil pajjiz, ma jinteressawx lil partit.

Louis Grech : Jekk tigi diskussa fil-group Parlamentari ghandha – hija kwazi

– ghandha iktar sahha u iktar forza milli ghandu l-Kabinett f’dawn it-tip ta’ affarijiet, kullhad qed jara l-andament tal-Gvern u hekk

ghandu jkun nahseb mhux sempliciment dawk li huma selected few jiddeciedu huma. Imma din kienet tant importanti nahseb li giet diskussa fil-group Parlamentri. Ma jidhirlix li fil-Kabinett kienet.

Imh. J. Said Pullicino : Imma diskussa l-ebda decizjoni ma ttiehdet sa fejn nafu ahna jigifieri?

Louis Grech : Wara mbaghad meta jiena jigifieri l-pozizzjoni tieghi baqghet bhal Panama, jigifieri ma tbidlitx.

Imh. J. Said Pullicino : Fil-Panama kien hemm dubju ghax fors veru minhabba f’hekk. Din mbaghad il-fatt dak iz-zmien diga qed nghidu eh. Ghaliex again qed nitkellmu fuq il-possibilita’ x’seta kien il- kawza, l-atterazzjoni li mbaghad waslet ghal, I mean haga serja illi jkollok akkuza daqshekk specifika fuq tnejn (2) minn nies. Jien kont nippretendi li l-ghada l-Kummissarju jaghmel xi haga ha naraw x’gara ghax din ezatta, din akkuza specifka. Issa tghidli l- Kummissarju gie hawnhekk u qalilna li jien jekk ma jkollix il-provi f’idejja ma nibghat ghal hadd u ma nkellem lil hadd u nahseb illi mhux korrett ghaliex inti l-provi ggibhom meta tkellem, mhux bilfors takkuza, imma tkellem, tiehu azzjoni, tara servers, tara – I mean dawn l-affarijiet suppost isiru. Haga bhal din wiehed kien jippretendi li mmedjetament tittiehed azzjoni biex ma jigrux imbaghad affarijiet serji. Mhux qed nghid li bilfors gara hekk, imma l-indikazzjonijiet, l-indikaturi huma illi jekk l-assassinju sar biex ma johorgux fatti ohrajn li sa dak iz-zmien seta’, I mean imbaghad il- konsegwenza tigi wehidha. Mhux qed nghidu b’certezza ghax certezzi m’hawnx fid-dinja, pero’ hemm indikaturi. Allura ghaliex inti – tispjega illi anke f’kumitat, kumitat tal-banda biex nghid hekk, jekk membru tal-kumitat ha jaghmel xi haga, ha toskura kumitat u l-banda kollha jsejhulu jghidulu . . .

Louis Grech : M’inhiex qed neskludi li giet diskussa fil-Kabinett – ma niftakrx, pero’ int kellimtha hu jigifieri.

Imh. J. Said Pullicino : Imma azzjoni – l-unika azzjoni li kien hemm imbaghad saret l-elezzjoni. Allura mbaghad nsaqsi jien, l-elezzjoni ghalfejn saret?

Louis Grech : Meta saqsieni diga rrispondejt, skont . . .

Imh. J. Said Pullicino : . . . . imma trid tpoggi lilek innifsek . . .

Dr. J. Azzopardi : Domanda li gietni f’rasi waqt li kien ghaddej dan l-iskambju Sur Imhallef. Ara sur Grech kif ghidt inti. wara kullhadd bravu. With the benefit of hindsight wiehed jifhem l-affarijiet ahjar. Pero’ two thousand and thirteen (2013) ma kontx taf li twaqfu zewg kumpanijia bin-Nextia BT, sigrieti, sighat wara l-elezzjoni. Two thousand and fourteen (2014), two thousand and fifteen (2015) ma konniex nafu. Daphne Caruana Galizia dan hargitu fit-two thousand and sixteen (2016). Id-domanda tieghi : kif tispjega l- Gvern li kont taghmel parti minnu, you were the second most important Minister . . .

Louis Grech : Speci ta.

Dr. J. Azzopardi : Kif baqa’ jaghti d-direct orders lil Nextia BT u Nextiq BT baqghet chammy, chammy ma’ certu entitajiet fil-Gvern bil- konsegwenza ta’ dak ir-rapport xi jgib.

Louis Grech : Nahseb diga kelli mistoqsija. Dr. J. Azzopardi : Fuq din ma . . .

Louis Grech : Jien ghidt li jien ma kontx naf li kien qed – hlief meta qrajtha fuq il-gazzetta wara, l-Minsiteru li kont responsabbli ghalih jien qatt ma tghajt tender. Min kellu r-responsabilta jekk hux huma jew Ministeri iehor li jara ghaliex inghataw dawk it-tenders jew x’inghataw, direct orders . . .

Dr. J. Azzopardi : Direct orders.

Louis Grech : . . . hija responsabilta’ li jridu jwiegbu ghaliha.

Dr. J. Azzopardi : Granted sur Grech, granted. Pero’ peress li ghandi harira, harira esperjenza f’Kabinett, inti qed tghidli jigifieri li fil-Kabinett hadd qatt ma qajjem il-punt : isma hawn min madwar din il-mejda qieghed jaghti direct orders lill-kumpanija li hammritilna wiccna ghax inqabdet tixxahham. Dan il-punt, dan l-argument, ma sarx fil- Kabinett?

Louis Grech : Ha nghidlek kien hemm sa certu punt anke meta kienu johorgu rapporti – jekk imbaghad ir-rapport kienu per ezempju f’gazzetti gie li kien hemm, meta hargu fil-gazzetti u jien stess qajjimt xi haga. Pero’ mbaghad meta gie li ddiskutejniha wiehed jara u wiehed ikollu ragunijiet, ovvjament li kullhadd isaqsi. Pero’

mbaghad iqumlek ftit ta’ mistoqsijiet ghax jekk ikunu hargu rapporti li ma jkunx vera, fuqi nnifsi per ezempju, u tghid la mhux vera fuqi nnifsi, u garw dawn, mhix facli tibqa’ tghid li dak it-tread li hemm u gieli hargu fuq affarijiet tieghi li kienu kompletament fabrikati jew ingusti. Imma mbaghad jien nghid kont parti mill- politika, bhal ma kont int u daqqa jghidu l-verita fuqek u daqqa – hafna drabi le. Jigifieri mbaghad jien meta kont nara dik is- sitwazzjoni xorta kien hemm affarijiet li xorta wiehed jikkwexxinja fil-Kabinett, kien hemm drabi. Imbaghad ikollok ir-risposti, gie li jkunu sodisfacenti, l-maggoranza kienu jkunu hu.

Dr. J. Azzopardi : Grazzi sur Grech.

Imh. J. Said Pullicino : U donnu c-checks and balances x’imkien fallew hu?

Louis Grech : Ic-checks and balances Sur President meta tkun fil-politika hija xi haga li veru jfallu. L-iktar trid issir fil-politika nahseb ic- checks and balances pero’ mhux ic-checks and balances, il- kriminalita’ u l-korruzzjoni saru hafna sofistikati. U normalment timxi li huma hafna sofistikati mis-socjeta li jkollok jew suppost li tiehu hsiebhom. Mhux ic-checks and balances ta’ bejn l- istituzzjonijiet. Dik irid ikun hemm dixxiplina veru, ghax kif ghidt qabel jekk inti ghandek wisq poter li tattira r-rejba, r-rejba tattira l- korruzzjoni. Hafna mill-affarijiet li saru saru ndividwalment b’operat lil hinn mill-Gvern u jrid ikollok iktar minn checks and balances, jigifieri l-istruttura, ghax checks and balances hija kuncett. Normalment bil-kuncett ma timxi mkien. Inti trid tkun taf min hemm jiffonzjona jekk hux l-FAIU, jekk hux il-Pulizija li ghandek bizzejjed dawl fuqhom biex jaraw li qed jaghmlu xogholhom. M’hijiex sempliciment checks and balances bejn il- Gvernu dak . . .

Imh. J. Said Pullicino : Le, le ovvja jien kont qed nirreferi ghal li qed tghid issa.

Louis Grech : Ok skuzani.

Imh. J. Said Pullicino : Qed nifhem. Ghax kullhadd jippretendi illi d- decizjonijiet, tajjeb, illi kellhom jittiehdu fil-konfront ta’ kif jagixxu l-pulizija, fil-konfront ta’ l-FIAU, I mean dawn affarijiet minn barra jidhru cari hafna.

Louis Grech : Jien nispera . . .

Imh. J. Said Pullicino : Tircievi rapport ta’ l-FIAU . . .

Louis Grech : Jien nispera Sur President li anke fir-riforma kostituzzjonali li dan li johrog minn hawn irrispettivament x’ha johrog, pero’ qed johrog anki jekk hemm deficenzi fis-sistema, allura wiehed irid veru jindirizzahom u jrid jindirizzahom mhux sempliciment ghax jghid kelma favurihom . . .

Imh. J. Said Pullicino : Le trid tohloq . . .

Louis Grech : . . . jigifieri trid toholq lanqas hija kwistjoni ta’ kemm ha taghti rizorsi – jigifieri rizorsi taghti kemm trid imma xorta dawn l- affarijiet jistghu jibqghu isiru. Irid ikollok id-dixxiplina veru u jrid ikollok l-indipendenza veru. Xi hadd li jkun kapaci jghid jien dan mhux ha naccettah.

Dr. J. Azzopardi : Qed tigbidli l-attenzjoni u allura ha naghmel domanda s- sinjura Vella, sur Grech ma nippretendix illi Ministru jaghmel id- due diligence, pero’ fuq id-domanda li jien ghamiltlek ta’ l- kumpanija Ciniza li ffirmajt il-memorandum of understanding f’July two thousand and fourteen (2014) it-twegiba tieghek kienet, wara l-MOU sar due diligence, irrizulta dak li rrizulta u ma komplejniex. Qed tingibidli l-attenzjoni Sinjuri Imhallfin u sur Grech, illi b’semplici Google search sa dakinhar kien jirrizulta li kienet black listed din il-kumpanija. Id-domanda tieghi, nerga’ nghid ma nippretendix li l-Ministru jew il-Vici Prim Ministru f’dak il-kaz jaghmel Google – dik it-tfittxija – id-domanda tieghi anke fuq l- istess domanda tas-Sur imhallef ic-checks and balances, within the Ministry, within the structure, within the Public Service min kien responsabbli ghal dan il-ftehim partikulari? Zgur li mhux Louis Grech. Biex jara illi ahna mhux qeghdin niffirmaw ma kumpanija black listed ghax kien maghruf diga.

Louis Grech : Ghandek ragun fiha. Ha nkunu cari, jigifieri meta sirt naf jiena, ghax hadt gost li jien inkun parti minn – u ghaliex haga semplici daqshekk ma saritx, il-hmar, bhal ma jsir hafna drabi, jwahhal f’denbu jigifieri, kienet responsabilta ta’ dak jghidilna – li ma messekx tara ghidt li ahna dhalna ghaliha m’ghandix dubju.

Dr. J. Azzopardi : Grazzi.

Imh. M. Mallia : Grazzi Mr. Grech. Imh. A. Lofaro : Grazzi hafna.

Imh. J. Said Pullicino : Grazzi.

Din hija x-xhieda ta’ Louis Grech dettata minnu stess.

Niddikjara li traskrivejt bl-ahjar hila tieghi x-xhieda ta’ l-istess xhud.

Margaret De Battista Traskrittrici